CALL FOR PAPERS

You are invited to submit paper proposals for possible inclusion in the 22nd Conference on West Visayan History and Culture. The conference aims to disseminate knowledge on various initiatives and activities geared towards transmision of culture. Areas of interest for this year’s theme include, but are not limited to, the following topics:

education as transmitter of culture
knowledge and technology transfer
school for living tradition
museums and other cultural institutions as custodians and promoter of culture
cultural initiatives and programs of government agencies and non-government organizations

DEADLINES

Submission of capsule proposal: 29 July 2011
Decision Date: 12 August 2011
Full Version: 21 October 2011
One-page abstract and powerpoint presentation: 28 October 2011

CONTACT DETAILS

Center for West Visayan Studies
U.P. Visayas, Iloilo City
Telefax: (033) 338-18-94
email: cwvs75@yahoo.com

CONFERENCE DATE AND VENUE

17-18 November 2011, Oton, Iloilo

Litrato: Bobby Wong, Jr.

May panahon para sa pamumulaklak sa panahon ng tagsibol habang inaaruga ng matabang lupa, hamog at sinag. Ang mga talulot ay magigising at ipamamalas ang sari-saring kulay na may samyong tumatawag ng pansin. Ito ang talinghaga ng pagdadalaga at pagbibinata, na may iba’t ibang kuwentong nakapaloob kung papaano sumapit at lumipas sa buhay ng bawat isa. Napakaraming naisulat ukol dito, bagaman napakadalang para sa mga nasa ikatlong kasarian, partikular na sa mga bakla. Kung bakit kasi may salitang pagbibinata at pagdadalaga at walang ginagamit at tinatanggap na salitang pagbibinakla na maaari ring magpatungkol sa mayaman at madamdaming bahagi ng buhay ng mga bakla. Ito ang mga kuwentong binudburan ng higit na pakikipagsapalaran at hamon sa gitna ng patriyarkal na lipunan na kadalasang hindi na nagagawang sabihin o maisulat man lang. Mula ito sa pagtanggap ng sarili hanggang sa pag-amin at pagbubunyag sa pamilya at pamayanan, at hanggang sa atraksyon sa kasingkasarian at pagmamahal o pag-ibig na may pananagumpay at kabiguang kinasapitan. Ito ang mga kuwento kung papaano nagkaroon ng pagtuklas sa sarili at ang paghahanap ng mga taong makatatanggap at makauunawa, o ang kabaliktaran nito. Ito ang kuwento ng mga kabataang bakla sa kanilang kinawilihang libangan, pag-aaral, karanasang erotika, ispirituwalidad, at kabuhayan sa panahong nahuhulma ang kanilang kamalayan sa kanilang sekswalidad.

Kaya naman tinatawagan ang mga bakla na may lakas ng loob na ibahagi ang kanilang karanasan sa panahon ng kanilang pamumukadkad. Gawin ito bilang isang tala ng buhay na kawiwilihang balik-balikan ng sino man at maging batayang babasahin ng mga susunod pang makararanas ng pamumukadkad. Ito ay isang antolohiyang ukol sa pagkamulat at pagtanggap ng mga bakla sa kanilang sarili, pati na rin ng mga kababaihan at kalalakihan na may natatanging kuwento nang minsan nilang matunghayan, makadaupang-palad o maranasan ang panahon ng pamumukadkad ng baklang kanilang nakilala, naging kaibigan, mangingibig at/o kapamilya.

Maaaring nakasulat sa wikang Filipino o Ingles, na may takdang haba na lima (5) pahina hanggang sampung (10) pahina na pinakamahaba, laktaw-laktaw sa short bondpaper, na nakasulat sa tipong Arial na may laking 12 points. Isulat ang pamagat, pangalan ng may-akda, ang cellphone/landline number, at email address sa huling pahina ng akda. Lakipan ito ng tatlo (3) hanggang limang (5) pangungusap na bionote na magpapakilala sa may-akda. Ipasa ito sa email na pamumukadkad@yahoo.com. Ang deadline ng pasahan ay sa ika-14 ng Pebrero 2012. Pipiliin ang labinglima (15) hanggang dalawampung (20) kontribusyon. Ang mas maagang magpahayag ng intensyong makasama at magpasa ng kontribusyon ay mas malamang na makasama sa aklat na PAMUMUKADKAD.

Mula sa Facebook account ni Nonon Carandang.

Global Consortium for the Advancement of Filipino Language and Culture (GLOCAFIL)

Pambansang Samahan Sa Linggwistika At Literaturang Filipino (PSLLF)

University of Hawaii Filipino and Philippine Literature Program (UH-FPLP)

celebrating the 75th Anniversary of the Komisyon sa Wikang Filipino

announce the 3RD INTERNATIONAL CONFERENCE ON FILIPINO AS A GLOBAL LANGUAGE

Aug. 3-5, 2012 Angelo King International Center College of St. Benilde Hotel, Malate, Manila

CALL FOR PROPOSALS

Theme: Filipino Language and Culture – Issues and Challenges for the 21st Century Conference theme includes (but not limited to) issues, trends on Filipino language, literature and culture learning/teaching, pedagogy and research. Noble ideas that challenge the new issues arising in language-related research are also welcome. Submissions can be research paper, case studies, teaching demos or even viewpoints.

Topics: The general strands of the conference are: Pedagogy, Literature, Community and Communications, Culture and the Arts, Youth, and Advocacy.

Papers will need to directly focus on one or more of the following topics: Curriculum Development, Needs Analysis, and Syllabus Design Materials Development Teaching Literature Teaching Culture Language Teaching Approaches Filipino Linguistics: An Overview and Directions Articulation, Assessment and Implementation of Standards Heritage Language Learners: Needs Assessment and Curriculum Development Filipino as a Second Language Program Development, Administration and Coordination Program Evaluation Methods and Practices Research Funding and Grant Sourcing Teacher Training and Professional Development Language Teacher Certification in the US Translation, Interpretation and Dubbing Teleseryes as a tool of Filipino Language Development Service Learning, Community Sourcing, Student Organizations Filipino in the Media and Diplomacy Language and Politics Establishing and Developing a Global Filipino Language Programs Publishing and Publications in Filipino: Issues and Challenges Filipino Language in the Diaspora: Issues and Challenges Popular Culture in the emerging Filipino Language Filipino as a National Language: Issues and Challenges Tagalog as a Mother Tongue Role of Commercial and Indie Films in the Development of Filipino Filipino as a “Critical” Language (State of the Art) National Language and Regionalism Language and Sexuality Language and Food Culture

Abstract Submission Guidelines and Instructions

1. Panel Presentations. You are encouraged to organize your own panel. Choose your topic and present a titled proposal clearly stating the goal, description and intended outcomes of the presentation. Likewise, abstracts or all presentations together with the names , titles and affiliations of presenters and discussants should be included.

2. Abstracts should comprise of 250 to 500 words, in Filipino or English. It should clearly state in which category the topic belongs.

3. Authors and Co-Authors. All authors must provide a brief bio description (25 words) of themselves. The presenting author’s name must be underlined. The presenting author will serve as the primary contact person for the submitted abstract, and s/he will be responsible for giving the oral or poster presentation.

4. Deadline for abstract submission is January 30, 2012.

5. Submission. All abstracts must be submitted electronically to Ruth Mabanglo or Aurora Batnag at filipinoglobal@gmail.com. You will be notified. Ruth Elynia S. Mabanglo, Ph.D. Professor Filipino and Philippine Literature Program Department of Hawaiian and Indo-Pacific Languages and Literatures University of Hawaii at Manoa Tel (808) 956-6970, FAX (808) 956-5978

Litrato: James Singlador

Sa Tunga Natun
Mark Angeles

Samtang ginalikup kita kang dulum
ginpamangkot mo ako, ang matuod nga ako
kun andut nagakampay ang mga dahon
kun andut nagahibi ang mga bato
kun andut matam-is ang haruk
kun andut mainit ang akun mga hakus
kun andut nasapwan mo nga nakabarambud
ang imong mga alima sa akun mga alima
kun andut nagakatabo ang mga hitabo
kag nagahitabo ang kabug-usan kang mga butang
suno sa andang panahon, kag bukon tungud kanatun
kun andut maabtik ang kasanagun
kag kun andut nag-uran kang maghalin ako
Ginsapupo kang imong mga tudlo
ang mga huray ka akun buhok
ang kurit kang mga kiray kag miruk
ang palibot kang akun mga bibig
naglaum nga makita mo ang sabat
sa tanan nga dya, mabasa sa korte kang akun uyahon
kun paano ko buy-an ang akun kahadluk
sa gabi-i nga angay kang sangka libo nga gabi-i
nga ikaw ang akun atubang, kag bukon sanda
kag ako ang atubang mo, bukon isara kananda
Nagakatabo ang kabug-usan kang mga butang
suno sa anda panahon
parehas tulad, bisan pa nagasaut ang duro
nga abo kang paglibug-ulo sa huyhoy kang atun mga abaga
kag nagapangabay ang imong pensar sa imong tagipusuon
agud indi mabuksan ang mga nakatago
agud indi mabaklas ang mga ginbalay nga pader
bisan pa ginalantaw-basa natun ang isara kag isara
kadadalman sa kadadalman, sa gintabid nga kalag
Ginahambal ko kanimo kadya
nga matukiban mo ang sabat kon ikaw maghigugma.

Ginlubad halin sa Filipino ni Genevieve L. Asenjo

Sa Pagitan Natin
ni Mark Angeles

Habang nakalambong sa atin ang dilim
tinanong mo ako, ang ako sa loob ko
kung bakit kumakampay ang mga dahon
kung bakit umiiyak ang mga bato
kung bakit matamis ang halik
kung bakit mainit ang aking mga yakap
kung bakit nasumpungan mong nakatali
ang iyong mga kamay sa aking mga kamay
kung bakit nangyayari ang mga pangyayari
at nagaganap ang kaganapan ng mga bagay
batay sa kanilang kahandaan, at hindi sa atin
kung bakit mapangahas ang madaling-araw
at kung bakit umulan ng ako ay umalis
Tinutop ng iyong mga daliri
ang mga hibla ng aking buhok,
ang aking mga kilay at pilikmata,
ang paligid ng aking mga labi
nagbabakasakaling makita mo ang sagot
sa lahat ng ito, mabasa sa hugis ng aking mukha
kung paano ko bitiwan ang aking takot
sa gabing katumbas ng isang libong gabi
na ikaw ang kaharap ko, at hindi sila
at ako ang kaharap mo, hindi isa man sa kanila.
Nagaganap ang kaganapan ng mga bagay
batay sa kanilang kahandaan
katulad nito, nagsasayaw man ang laksang
abo ng pagkalito sa ibabaw ng ating balikat
at nakikiusap ang iyong isip sa iyong puso
upang hindi mabuksan ang mga nakapinid
upang hindi mabaklas ang mga itinayong pader
gayong nakikita natin ang isa’t isa
lagus-lagusan, sa pinag-isang kaluluwa.
Sinasabi ko sa iyo ngayon
na malalaman mo ang sagot kapag ikaw ay umibig.

Mula sa Patikim, libro ng may-akda.

18th Iligan National Writers Workshop

Posted on18 March 2011. Tags: 18th Iligan National Writers Workshop, creative writing, Iligan National Writers Workshop,INWW, Mindanao Creative Writers Group, workshop, writing, writing workshop

The Mindanao Creative Writers Group, Inc., and the Mindanao State University-Iligan Institute of Technology’s Office of the Vice Chancellor for Research and Extension (OVCRE) are accepting applications from writers to the 18th Iligan National Writers Workshop (INWW) to be held on May 23-27, 2011 in Iligan City.

Panelists this year are Erlinda Kintanar Alburo, Leoncio P. Deriada, Merlie M. Alunan, German V. Gervacio, Steven Patrick C. Fernandez, Antonio R. Enriquez, Ralph Semino Galan, Christine Godinez-Ortega and this year’s keynote speaker, Pearlsha B. Abubakar, 9th INWW Fellow (2002).

Fifteen (15) slots, five each from Luzon, Visayas and Mindanao and one (1) slot each for the Manuel T. Buenafe Writing Fellowship (MTBWF) and the Ricardo Jorge S. Caluen Bursary for Creative Writing or a total of 17 slots are available for writing fellowships to the 18th INWW.

Applicants are required to submit five poems, or, one short story, excerpt of a novel, or, a one-act play in Filipino, English or in Sebuano, Hiligaynon, Kinaray-a, Waray, Chabacano (with English or Filipino translations) along with the applicant’s biodata, two 2X2 photos and a certification that his/her work is original. For short stories, excerpts of novels or plays, please submit a hard copy and a CD with the manuscripts encoded in MS Word. Those submitting excerpts of novels or works on progress — please provide a one page summary of the novel. Unpublished works are preferred and applicants who have attended regional workshops are given priority.

Writing fellows will be given free board and lodging and a travel allowance. Applications must be postmarked on or before March 25, 2011. No applications or manuscripts will be accepted if sent by fax or e-mail. Applicants are also advised to keep copies of their manuscripts since these will not be returned. Announcements of this year’s writing fellows are released during the third week of April 2011.

Applicants to this year’s workshop may download application and other forms at http://www.msuiit.edu.ph/research-extension/downloads.php.

Send all applications to the 18th INWW Director c/o OVCRE, MSU-IIT, Iligan City. For more information call Pat Cruz, Leda Gonzales or Ofelia Taneo at telefax (063) 2232343; or e-mail: inww_ovcremsuiit@yahoo.com

Source: http://www.msuiit.edu.ph/

Litrato ni Carlo Tamba

Una ko tana nabatian bilang si Ma’am Bandiola, nga rugto sa banwa kang Hamtic may ginahanas nga kabataan sa pagtukar kang rondalya. Nagkamustahanay kami sa text. Nagsugtanay nga matukar sanda sa pagsaulog kang una nga Padya Kinaray-a katong hapon kang Disyembre 26, 2011 sa Casa Madrangca sa San Jose de Buenavista (Sa litrato, si Ma’am Bandiola ang sa likod nga nagatukar dungan sa anang mga estudyante).

Si Ma’am Bandiola wara’t liwan kundi si Ma. Magdalena Bandiola, sangka daraga. Istorya na, una tana na-expose sa pagtukar kang rondalya katong kolehiyo tana kag nagaistar sa Asilo de Molo sa Iloilo. Hay rugto, may nagabisita halin sa Bacolod para magtudlo kang musika. Kag nakamaan tana paagi sa pagpanilag.

Kang nangin manunudlo tana, sa isara sa pinakabukid nga eskwelahan kang Hamtic tana nadestino, sa Pili Elementary School. Te hay bukid, wara tana magsagi ka guwa, ilabi na bangod daraga – duro sunoy – gani sa balay lang tana nga ginaistaran nagsagi tener. Rugto nadumduman na magtiraw tukar kang rondalya para lingawon ang kaugalingon. Nagbakal tana kag nag-umpisa kuting-kuting. Gindumdom na ang napanilagan na, ang nadawi na nga kaaram halin sa Asilo de Molo.

Gintudlo na dya sa anang mga estudyante. Sa kada eskwelahan nga tana nadestino.

Sa kadya, halos apat run ka tuig nagatukar ang grupo kang mga estudyante halin sa Hamtic Central School. Ang andang ginagamit nga mga instrumento naghalin pa sa ginsolicit na nga bulig sa sangka politiko. Sa simbahan sanda pirme gatukar, by request – libre; luwas lamang kon may ga-hire kananda.

Pero regular ang pagtuon kang mga bata. Kun Sabado kag kun kaisa asta Domingo. Kun may tukaran sanda, gatakna sanda kang tyempo para mag-practice.

Nagahandum si Ma’am Bandiola nga daad, maabay man ang pagtukar kang rondalya sa mga kultural nga paraguwaan kag paindis-indis para duro pa nga kabataan ang magka-interes magtuon. Kag padayon ang musika kang rondalya magdagyaw sa pagtukar kang handum kang kauswagan, kalinung, kag katarungan.

Litrato ni Pearl Joy Asenjo: “Ang Hamtic Rondalla sa Padya Kinaray-a”

*Salamat kay Ms. Ceci Pefianco sa pagbulig pakig-angot sa Hamtic Rondalla.

Pangga Gen

Umpisa kadya, kada Lunes.

Nag-abot dyang ituk nga ma-blog kang Disyembre. Siguro bangud duro nagkaratabo: nag-launch ako kang Awesomeness Project kang Mayo (istorya ko sa sunod); karwa ako maka-agto sa America; halin Single nangin In Relationship akun status sa Facebook; pira ka bagyo, baha, kag linog ang atun nalampuwasan, kag pag-uli ko sa baryo sa Dao kang Disyembre, gin-abi-abi ako kang kasal kang ingud balay kag antes matapos ang tuig, ano nga kasubu: naglubong tamun ka darwa ka kasimaryo. Nalumos sanda sa baybay. Ang isara, hinablos ko sa pakaisa. Kinse anyos pa lang.

Very humbling, grasya man ukon kalamidad.

Nagapasalamat ako sa mga magagmay nga butang; sa mga adlaw-adlaw nga hitabo. Sa kamatuoran nga makabugtaw pa pagkatapos magturog, maka-kaun, makauli sa balay halin sa gin-agtunan. Natural calamity man ukon man-made – kapin pa bangud sa balita ka isarang tuig nga matapos run ang kalibutan – labi ko nabatyagan, kag ginabatyag, ang pagkahuyang kang tanan rugya sa lupa.

Basi Tinaga lang gid man matuod ang mabilin sa katapusan kang kalibutan. Ang atun pulos depende sa kon ano ang istorya natun, ano ang mga sugid parte kanatun – amo nga ang pagkakinahanglan sa pagdakup kang mga panghuna-huna kag baratyagon antes pa malunod dya kang mga hitabo.

taga_uma@manila ang i-tag ko kon Kinaray-a. Titulo man dya kang una ko gid nga libro, koleksyon kang mga istorya nga ginbalhag kang National Commission for Culture & the Arts kang 2005 bilang bahin ka pinakauna nga New UBOD Writers Series. Titser Gen tana kon parte sa kabuhi ko bilang manunudlo kang literatura. Pwede nga sa Filipino kon kis-a, nga galagpok kag garagiit sa Kinaray-a. Seoulmate kon parte sa (akun) paghigugma (!). Amo man dya ang titulo kang bag-o ko nga libro, koleksyon kang mga istorya nga produkto 6-ka bulan nga pag-istar sa South Korea kang 2009. Mayad lawas, magguwa kadya nga tuig. Kon parte sa iba pa nga pakipagrelasyon kag mga isyu kang panahon, Lumbay ng Dila, nga titulo man kang una ko nga nobela nga daad, baklun ninyo kag basahun.

Ang inyo suporta nagadugang pabaskug sa padayon nga pagsulat kag pagpasingkalu.

Nahambal ko nga naga-digital detox ako. Buot hambalun, gina-off ko ang iPhone, halimbawa, halin 10:00 sa gabii hasta 8:00 sa aga. Kag kon may klase ako ukon miting. Kon nagasulat, gina-off ko man ang internet connection sa laptop.

Kay smart gid man bay ang iPhone. Makawiwili kag mapuslanon gid man. Ga-aralay lang tudlo ko kag bilog nga lima kag gamurudlo ang mga mata hay ginahulid ko dya. Gabatang ako nga ga-Facebook, ga-sabat ka mga email, ga-basa ka news – duro lang bangud sa mga feature kag libre kadya nga app; gin-entrahan ko man pati Angry Birds kauna.

Amo ra nga ma-blog ako. Para mas smart gid kaysa iPhone, ukon smart gid sa pag-maximize man ka teknolohiya. Para indi lang Facebook status ang masulat. Liwan, matinguha ako mag-proseso ka mga pamensarun kag baratyagon sa pagkabuhi, sa dyang kinabuhi. Sa liwan, kag padayon, ang pagpakig-istorya.

Kabay nga kaimaw ko kamo, mga migo kag miga.

Hasta sa liwan, sa Lunes.:)

Halin sa submerry.com

Ging Badz/Tsika Halin Singapore

Lantawon namun ang itsura kang Orchard hay kada tuig basta bulan ka Disyembre, ginapunihan nanda ang aragyan nga rian ka nami nga mga sulo. Kada mall nga gatindog may ana sanda nga diskarte kon pano magnami lantawon. Una namon gin-agtunan ang Orchard Central Mall. Nami gid mga dekorasyon na, garing hay temprano pa kami nag-abot amo nga wara namun makita ang kanamion kang mga sulo. Ti nag-window shopping anay kami.

Hasta nakita gid man namon ang pagsiga ka mga sulo. Nasadyahan gid ako maglantaw ka gaigpat-igpat. May krismas tree sa atubang ka Paragon, Ion, Takashimaya, 313 kag ang pinakanami sa tanan ang Orchard Central hay may mga photobooth sanda. Pwede ikaw ka pa-picture sa mga Snowbear nga ginhimo nanda dekorasyon.

Kon sa dekorasyon lang kag ralantawun, bongga gid ang Singapore. May budget gid sanda sa pagdekorar. Pero indi gihapon nanda mapierde ang Paskwa sa Pilipinas. Wara it mga puni kag mga sulo nga makabulos kang puto bumbong kag bibingka nga mabakal sa kilid ka karsada tapos ang simbang gabi.

Nakapoy man kami kang bana ko sagi lagaw kag pangdukduk sa pagpa-picture. Antes kami mag-uli, naghapit kami anay sa Coldstone Creamery para magparamig-ramig bisan pa ramig man sa sagwa. Namit abi anda ice cream mong kag gasaot pa mga serbidora nanda. Amo nga ginlingaw lang namun amun kaugalingon sa pagkaon ka ice cream. Mayad tana ra nga amo ang magturo, bukon luha.

Panan-awan sa Adlaw ni Nang Nenen

“Panan-awan sa Adlaw,” ang blog ni Nanang Nenen umpisa kadyang Enero nga tinguhaan na magguwa kada Biyernes. Nalipay gid tana nga makasulat sa Kinaray-a bangud buhay run tana nagauli sa America. Halin tana sa Patnongon, Antique. Mabasa ang iba na nga sinulatan sa seksyon nga ‘Tagpasakup’ sa ngaran Elma Ayson-McKeown. – Pangga Gen

Nasulat sa Bibliya ang pulong halin sa libro ni Mateo sa kapitulo 11 bersikulo 29-30. “Darhun mo ang Akun pamatok kag matun-an mo halin kanakun kay Ako mamag-an kag mapainubuson nga tagipusoon kag makita mo ang kapahuwayan kang imo nga kalag. Kay sa Akun pamatok ay madali kag ang akun ginapas-an ay kasanag.”

Ano ang mapinakarapit nga ugali parehas kay Ginoong Kristo sa kalibutan?

Isipun anay kag indi magpadali-dali bag-o magsabat ka pamangkutanon nga dya. Man-an ko nga duro ti klase ka mga hambal kag ang masarisari nga sabat ang masabat ka tagsa ka tawo.

Sigurado gid nga duro gid ang nauna makaisip kag ang masabat amo ang gugma. Matuod man gid kag maintiendihan kay tama man gid nga ang Ginuong Kristo nagahigugma gid kang lubos kanatun nga tanan.

Sigurado gid nga ang iba makahambal o makasabat man kang mapinasensyahon. Ay tama man gid nga sabat. S’yempre tama sa pagpili o sa pag-isip kadya nga sabat kay man wara ako ti makita nga ebidensiya o nabasahan sa akun pagtuon kang kabuhi ni Kristo nga iritable tana ukon indi mapasensiyahun nga tawo.

Siguro isara man ka posibilidad nga isabat amo ang grasya. Wara ti tawo, baye man o laki nga nag modelo ukon nagpakita kang grasya nga ginpakita sa amo nga pamaagi nga ana ginpakita hasta sa anang paghingapos kang pagginhawa.

Kay siguro importante man nga pag-ugali, pero indi amo ra nga ginapatudlo ka Ginoong Kristo Hesus nga ginpahalimbawa kang kaugalingon na sa amo nga pulong: “Ako ang mamag-an kag mapainubuson nga tagipusuon” (Mateo 11:29).

Kon sayudon sa ibuylog suma nga hambal indi tana makasarili o makinaugalingon.

May matuod ako nga istorya tungod sa magbugto nga laki. Ang magurang nagabulig sa ana nga libayun. Hasta nga nagpangasawa ang libayon, tana man ang nagbulig gastos sa kasal. Hasta nag-abot ang oras nga tana man ang nagpatindog ka balay sa lupa ka libayon na imaw ka ana nga pamilya. Kag may natabo nga indi pagsugtanay ka magbugto.
Nag-away sanda kag naghalin ang magurang dara ang pamilya na; ginbayaan ang ginpatindog na nga balay. Halin katu wara gakitaay o gahambalanay ang darwa. Naguba ang relasyon ka iba man nga myembro ka pamilya nanda. Ginpakorte pa ang kaso nahanungod sa balay kag kwarta nga nagastos. Gusto ka magurang nga mabalik ang tanan tanan na nga gingastos sa libayon.

Naghiribiun ang libayon na nga nagpakumbaba sa magurang para lang nga indi dya madayon. Mas importante ang relasyon nanda nga magpamilya. Sa matuod-tuod nga ginabatyag nga kaugot kang magurang sa libayon kag natungod sa pagpakumbaba ka tagipusuon kang libayon, ang una nga nagtikang paagto atubang sa magurang nga nagluhod pangayo patawad dara ang pagpasalamat sa tanan nga binulig kana. Kag sa amo nga hitabo, gin-atubang ka magurang ang libayon nga may paghakus sa nga nagahiribiun man. Tana man nagpangayo ka patawad sa libayon na.

Kag matuod gid nga mayad ang madara ka pagpakainubuson. Makabaylo dya kang liwan nga paghigugma halin sa ginabatyag nga kaugot ilabi na sa pamilya.

Toto Eking/Kabuhi OFW

Si Toto Eking amo si Jose Rex Frencillo kang Dao, Antique nga kadya ga-obra sa Bahrain bilang senior florist & designer. Tirawan na mag-blog kada Sabado. – Pangga Gen

Abril 17, 1997 ako una nag-abroad. Indi maesplikar ang nabatyagan ko kang adlaw kang paglupad sa lugar ka mga Arabo. “Bahrain, here I come,” pensar ko!

Sa Bahrain, sarisari nga tawo ang nasumalang ko. Halin sa customers hasta sa mga kaimawan sa obra. Mabudlay makigbagay pero kinahanglan para ang ambisyon nga magmayad ang pangabuhi maaguman kag matugruan kang bisan gamay nga kasulhayan ang nabilin nga mga palangga sa Pilipinas: si Tatay, si Nanay kag si Manong!

Sa padayon nga pagpanaw ka mga inadlaw, duro ang nakilala ko nga mga Pilipino kag nangin amiga kag amigo. Rugya nag-umpisa ang pag gwa ko kon week-end sa bar kag disco. Sa mabugo nga istorya, naka eksperyensya ka ginatawag nga “lifestyle abroad.” Urihi run nareyalisar nga ang maniki nga sweldo husto lang i-hapi-hapi. Kon kaisa kulang pa kag ang ambisyon nga kasulhayan para sa pamilya nagpalya!

Sa abroad ang pangabuhi masadya nga masubo! Masadya bangud ang tanan nga mga bagay nga indi mo matirawan sa Pilipinas rugya: manamit nga pagkaon, prutas nga sarisari, panapton o bayo kag kagamitan nga dekalidad ukon ang ginatawag nga “signature”, gadgets kag pangabuhi nga minangaranon!

Masubo tungod sobra ka naba ang pagturok ka mga local ukon native ukon citizen sa indi tumandok. Kon kaisa, sobra run ka kapoy sa obra kag gutom pero daw sa wara lang ka batyag ang amo. Dire-diretso ang obra; dose oras ukon kinse! Kon dimalasun, makatiraw ka pa ka mga masakit nga tinaga halin sa customer.

May mga oras nga kamingaw kag kahidlaw sa pamilya ang mabatyagan. Mabudlay tungod wara pa ma-uso ang mga cellphone kag internet kato. Ang paaliwansan sulat lang nga kon dimalasun, isara ka bulan kag mabaton ka mga pinalangga kag ang pobre sa abroad mahulat kang balus ni Tatay kag ni Nanay mga mga kinse diyas pa liwan mabaton.

Kang 2000, bulan liwan kang Abril, nag-resign ako. Dara ang paglaum kag maniki nga kwarta, nag-uli ako kag mag-umpisa it gamay nga negosyo. Ginpangaranan ko Gift Shoppe. Aba, nalipay man ako tungod manami ang dalagan ka negosyo. “In” ang akon negosyo!

Eleksyon local 2002, nagdesisyon ako nga magpasimpalad sa pulitika sa handum nga maserbisyo sa banwa! Pero matuod gid man ang hambal ka mga kamal-aman nga bisan ano ikaw ka popular ukon duro it kilala, kon wara ikaw it kwarta, indi ikaw magmadinalag-on sa pulitika. Natapos ang eleksyon kag ang resulta: ika 13 nga pwesto sa pagka- konsehal kang banwa ang naabutan ko! Walo lang ang konseho.

Nagluya ang lawas ko. Sarisari nga opinyon ang akon nabatian. May rugyan nga nakanugunan hay kuno mapuslan gid ako ka banwa kon nagdaug ako. May nagkuon man nga sa sunod karia, madaug run ako.

Ang sabat ko: indi run ako sa sunod mag-entra sa pulitika. Ang rason ko: kon gusto ako ka tawo nga magserbisyo sa banwa kundi nagdaug daad ako kag wara sanda magpadaug ka kandidato nga duro it kwarta! Hay maan lang, a – ang atun pulitika!

Amo nga kang tuig 2003, nagbalik ako abroad. Kag kon gusto n’yo pa maman-an ang duro pa nga kasadya kag kasubo kang OFW, istoryahan ta kamo.

Halin sa amazon.com

Pangga Gen/taga-uma@manila

Gusto ko ang mga pelikula ni Ang Lee. Una ko tana nakilala sa Crouching Tiger, Hidden Dragon (2000). Kang rugya run ako sa Manila, ginsagap ko kag ginlantaw ang mga nauna na nga pelikula parehas kang The Wedding Banquet (1993) kag Sense and Sensibility (1995). Ginlantaw ko sa sinehan anang Brokeback Mountain (2005) kag Lust, Caution (2007).

Amo nga eksayted gid ako sa Life of Pi ilabi na bangud na-nominate sa Oscars para sa Best Picture kag Best Director.

Pang-Best Picture gid man. 3D akon ginlantaw. Gabukas sa zoo nga negosyo ka pamilya kang bida, si Piscine Molitor “Pi” Patel nga ginaunlog ka anang mga klasmeyt, kag sa pamatin-an ko, “Pi-sing.” Interesado tana sa relihiyon. May sangka linya nga gusto ko: “Faith is a house with many rooms.” Kag sa kada halintang kuno, rugyan man ang pagduda. Hilig man tana magbasa, parehas kang The Strangers ni Albert Camus, sangka pilosopo. Sa mabugu nga istorya, aram si Pi.

Amo ra nga bukon katingalahan nga kang nalunod run ang barko, napatay anang pamilya, kag tana gilang nabilin sa baroto imaw ang mga hayop nanda hasta sa urihi si Richard Parker gilang, ang tigre, na-condition na dya para sa mutual understanding nanda paagto sa kaluwasan. We have to learn how to communicate, hambal na. Amo man kang pagrespeto kang lugar kang kada isara.

Ginapamatud-an kang pelikula ang pagkakinahanglan kang tawo kang imaw sa ana pagpanakayon, indi lamang para malingaw ang kaugalingon, kundi para may pokus kag pulos anang pagkabuhi, bangud kag tungod nagaulikid tana sa kamayad kang isara, bukun lang kang kaugalingon. Halimbawa sa pagsabat sa pareho nanda nga uhaw kag gutom ni Richard Parker.

Pag-surender, hambal pa ni Pi, sa eksena diin gina-atubang na ang liwan nga paghampas kang bahul nga balud, kang liwan nga kilat kag bagyo, kunsabagay napatay run anang pamilya, kag kon amo run dya ang kamatayon, gina-abi-abi na: “This is beautiful,” singgit na, “you have to see this, Richard Parker!”

Amo nga kang nagbulaganay sanda, daw ginbuno ang dughan ni Pi. Bangud hayop si Richard Parker, nagdiretso dya sulod sa talon, wara it bara-balikid, parehas kang ginlauman ni Pi. Unceremoniously. Amo nga nadumduman ni Pi, nga dapat ang tawo, naga-paalam. Nangusol tana nga wara maka-goodbye sa anang nobya sa India antes sanda maghalin nga magpamilya.

Bukon turn-off ang pamilosopo ni Pi, kag kon amo kang nobela kag pelikula, bangud na-dramatize dya sa mga kongkreto nga eksena. Daw sangka pinta sa screen ang dagat kag sanday Pi kag Richrad Parker sa pagbaylo-baylo kang kolor kang langit kag andang istura, sa pagrulumpat kang mga isda, sa pagwaswas kang balud, amo man sa mga eksena kang kakanay.

Sugidanunay ang teknik nga gingamit para magdalagan ang istorya: may pamilya run si Pi sa Canada kag bisita na ang sangka nobelista sa anang balay. Gina-istorya na dyang natabo kana: flashback.

Daw sa natak-an run takun sa amo dya nga teknik. Pero hay nagapabilin nga epektibo. Bukon boring bangud luwas sa cinematography, amazing ang pagdirek ni Ang Lee kang tawo kag hayop. Kag s’yempre, interesante ang istorya diin pareho nga bida ang tawo kag hayop, kag naga-explore ka andang relasyon bilang meditasyon sa pagpati kang tawo, kag indi pagpati, sa Diyos.

Sa urihi, tuod gid man bala nga may Diyos? Daw parehas lang dya kang pamangkot kang darwa ka Hapones nga imbestigador kay Pi kon tuod gid man bala anang istorya: andut nalunod ang barko kag nakaluwas tana? Bangud sa pagduda, naghimo ka isara pa ka istorya/bersyon si Pi. Sa diin ang gusto mo? Pamangkot na sa nobelista. S’yempre ang amazing, ang incredible nga istorya imaw ang tigre, sabat kang nobelista. Te, amo man kuno ria ang Diyos.

Bukon man dya bag-o dya nga ideya. Ginahungit pa kanatun (mas gusto ko gina-suggest lang), sa nobela man ukon sa dyang pelikula. Pero hay basi kon kis-a, nami man gid magpungko lang kag maglantaw kag magpahungit kang mga dapat dumdumon sa pagkabuhi, kang mga milagro.

Si Jigsz NS kag anang bana.

Jigsz NS/Byahe sa Kinabuhi

Rugya ako sa Stirling, Scotland, UK, halin kang Setyembre 2012. Ika-lima ko run dya nga agto rugya. Ang una kag ikarwa katong 2003 kag 2005-2006 kang gin-imawan ko ang akun bana sa ana nga PhD programme sa University of Stirling. Kang 2009 nagbalik ako hay akun run turno magtuon kang PhD sa aquaculture, pero mga darwa lang ako ka bulan nagtener para lang sa pagrehistro kag pagpreparar bilang estudyante. Parehas sa akun bana, wara man ako nagtener gid nga padayun rugya hay ang akun research site sa Thailand sa topic nga sustainability of shrimp and tilapia value chains. Gani nga paagto-pabalik ang obra ko. Kang 2011 nagbalik liwat ako rugya pero mga tatlo lang ka bulan. Kag sa kadya nga tyempo, mga lima man ako ka bulan rugya. Sa Pebrero 2013 mabalik liwan ako sa Thailand para mag-obra sa field. Kag magbalik liwat ako rugya pagkatapos kang pira ka bulan.

Manami man nga mag-agto sa iban nga lugar. Ilabi na gid kung lain sa atun nga naman-an nga pagpangabuhi tungod makadugang man sa atun nga naman-an. Ugaring kinahanglan kang baskog nga kasarig sa lawas kag ilabi na gid sa Diyos. Makabukas gid kang atun pamensarun ang realisasyon nga ang kalibutan wara nagalibot lamang sa atun nga kaugalingon. May iban man nga mga tawo sa kalibutan nga ayhan may mas mabug-at nga problema, kag may mga lugar man nga mas malain pa sangsa sa atun lugar.

Sa pihak nga bahin, makita man natun nga duro ang pwede natun matun-an kag posible nga mahimo para sa ikamayad kang atun pangabuhi, personal man ukon sa atun sosyedad. Kun kaisa may mga mayad nga sistema ukon ginawi sa iban nga lugar nga pwede man natun mahimo sa atun lugar, basta i-angay lang sa atun kultura.

Ang sara sa na-nami-an ko rugya amo ang sarakyan publiko, parehas kang bus kag tren. May oras ukon skedyul nga gina-sunod. Ga-ka-urihi man kun kaisa mga lima asta pulo ka minutos pero naga-abot man. Kun kaisa napinsar ko nga andut indi natun mahimo dya sa atun nga lugar? Nga imbes mag-usik tyempo ka hulat mag-agi ang sarakyan nga gusto mo sakyan, ma-agto lang kita sa bus stop sa tyempo nga mag-agi ang sarakyan? Amo dya daad ang manami kag makabulig man sa paglimpyo kang palibot ilabi na gid magmenos ang polusyon halin sa mga sarakyan nga indi magsagi libot-libot para mag-buol kang pasahero.

Takup kang leaflet kang bus schedule.

May mga ginawi rugya nga daw kanami lang. Parehas abi sa mga pasahero pagsaka sa bus nagahambal kang mayad nga aga, hapon ukon gabii sa drayber, kag nagapasalamat antes manaog. Daw kanami lang kun amo kadya, ginapakita ang pag-pasalamat sa mga tawo nga nagaserbisyo sa publiko. Kag ginapauna gid anay ang pagpanaog kang pasahero antes magsaka ang bag-o nga mga pasahero. May order man sa pagsaka, kun sin-o una kanimo sa bus stop mag-abot amo man una sa pagsaka. Amo dya ginasunod kang mga lokal rugya. Pero may mga estranghero nga daw wara kama-an kari-a ukon wara naga obserbar, gusto nanda mag-una saka sa bus bisan urihi sanda kaabot.

Amo dya ang una ko nga blog sa Balay Sugidanun. Kabay nga imawan ninyo ako sa akun nga paglagaw sa iban nga lugar, kag imaw kita magdiskubre kang mga bagay nga makabulig sa atun ika-ayong lawas sa kalibutan nga dya.

Bisan ano lang nga maagapan ka alima pagahimuon, paga-obrahun nga may kakusog.
Ecclesiastes 9:10

Nang Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Indi ko makita ang kabuhi nga napihak sa pampubliko kag pampribado. Wara ti kaugnayan sa relihiyon kag pagkabalaan. Ang tanan nga dya ay isara ka bukas nga lugar kang pagkabuhi serbisyo bag-o kag una para gid sa atun nga Dios.
Ang akun paglaum amo para makita ang isara ka grupo ka mga kabataan Kristiyano nga nagapanguna sa komunidad sa pagpamatuod sa atun bilog nga kalibutan. Magadara ka matam-is kag mayad nga mensahe sa mga merkado ukon lugar sa pagtipon-tipon: sa Facebook, Twitter kag sa iba pa nga site. Buot hambalun, iririmaw nga paga-istoryahun ang makatugro kasadya kag mayad nga leksyon sa kada isara ilabi na gid ang makabulig sa espirituhanun nga pagkabuhi.

May nakilala ako nga akun nahambal. Isara ka laki, bataun pa kag napamangkot ko sa akun pagbisita kon ano ang plano na sa anang buasdamlag. Ang sabat na: “Ay ti katapos ko lang sa Law School.” Nakapayuhom dya kanakun kang ginpamangkot ko kon paano na ginalauman ang paggamit na sa pag-ensayo ukon training na sa batas. Ang sabat na: “Gusto ko mangin isara ka tawo nga may integridad sa kasagad sa batas.”

Integridad. Amo dya ang mapinakamanami kag mapreska nga tinaga. Nagapakita, nagapalarawan kag nagapahalimbawa sa matuod nga prioridad bilang isara ka nagahimo, nagaobra ka batas kag dapat man gid mangin-isara ka huwaran sa tanan nga tawo sa bilog nga kalibutan: Ang May Integridad!

Ako mismo makahambal nga dapat gid man bisan sa ano man nga butang nga ginaatubang sa pagkabuhi, dapat makita ang mayad kag makatugro ehemplo sa iban kag mangin dungog. Nga sa bisan sa ano nga pagtiraw sa kabuhi, dyan sa gihapon ang mapinadayunun nga paghimakas. Nga makita ang bunga kang pag-antos bisan maatubang ang mga temptasyon; dyan mismo makita nga ikaw may pagsarig ukon pagtuo sa Dios, nga amo ang nagagiya kag nagatugro kang kabaskug sa pag-atubang kag sa paghimo kang tanan nga mga hirimuon adlaw-adlaw bisan pa nga may mga kabudlay kag pag-antos. Huod, himuon ang tanan nga may integridad.

Bahul nga Belen.

Nang Jigsz/Byahe sa Kinabuhi

Kang nagligad nga bakasyon, nag-bisita tana rugya kanakun. Mayad run lang nga rugya tana hay may imaw ako. Ang amun eskuelahan nagsarado halin kang Christmas asta bag-ong tuig, mga darwa ka semana gid. Luwas pa dyan karia, tungod bakasyon, ang iskedyul kang bus ginsunod ang Sabado nga iskedyul. Malaka lang ang byahe, kag may apat pa ka adlaw nga wara gid ti bus tungod sa Paskua (25-26 Disyembre) kag Bag-ong tuig (1-2 Enero). Sa kanamun nga mga estranghero, limitado ang amun lagaw kun wara ti bus. Ilabi na gid nga naga-estar ako sa sagwa kang banwa. Gani nasadyahan ako nga may imaw ako sa mga tyempo nga to nga daw kaluya kag kalinung ang palibot. Luwas pa nga tyempo kang tag-ramig, ang mga tawo nagabukot lang sa anda balay ukon nag-byahe sa iban nga lugar nga mainit. Daw nadura man ang akun kaluya kag kahidlaw hay may imaw ako nga ma-istorya – aga, hapon kag gabii. Nasadyahan man ako nga may imaw ako maglagaw-lagaw kag magkaun kang akun ginraha ukon di gani sa mga karan-an sa sagwa. Bisan tuod nga naanad man ako mag-isahanon, kag may mga abyan man rugya, pero lain gid tana nga ang esposo mo ang imo imaw. Tungod amo ra tana ang desinyo kang Gino-o nga mag-imaw ang bana kag sawa, gani nga kun marayu sanda sa sara kag sara, daw kakulang gid ang pagpangabuhi.

Sa amun pag lagaw-lagaw rugya duro man amun gin-agtunan nga hindi ko ma-agtunan kung ako lang isara. Parehas abi kang anda nga sinehan, kun sa diin ginsaylo nanda sa lugar sa likod kang estasyon kang tren. Kang una may gamay sanda nga sinehan rugto sa tunga kang banwa kun sa diin hulas lang agtunan. Ang bag-o nga lugar sa banwa man gihapon ugaring wara ti bus nga naga-agi direkta. Kinahanglan maglaktud sa overpass para makasaylo sa pihak nga karsada. Tapos paranawun pa kun sa diin mag-agi sa sangka bakante nga lote. Daw kaharadluk panawun kung naga-isarahanun ilabi na gid kun madulom.

Sinehan sa Sterling.

Luwas sa lantaw sine, naglagaw man kami sa mga marapit nga syudad parehas kang Edinburgh kag Glasgow. Ang Edinburgh ang kapital kang Scotland kag ang sentro kang gobyerno. Ginakilala man ang Edinburgh nga sentro kang mga bagay nga related sa arts. Ang Glasgow ginakilala nga sentro kang negosyo kang Scotland. Tren ang ginasakyan namun mag-agto sa mga syudad nga dya, bisan may bus man. Mas na-nami-an kami magsakay sa tren tungod mas komportable pero mas mahal gawa ang plete. Nasadyahan man kami sa amun paglagaw. Duro amun mga nakita. Ang masadya hay gin-usar namun ang GPS sa cellphone para matultulan ang mga lugar, parehas abi kun sa diin kami magkaun, kag kung paano magbalik sa istasyon kang tren.

Kada adlaw naga-panaw-panaw man kami sa palibot. Kang Christmas kag bag-ong tuig, nagsirak man ang adlaw bisan maramig. Sarado ang mga baraligyaan bisan supermarket. Mga pira lang kabilog ang nagalagaw. Kalabanan mga may ayam nga ginalagaw nanda. Mga tawo nga nasug-alaw namun naga-greet man kang Happy Christmas kag Happy New year! Bisan indi namun kilala, te nasadyahan man kami sa amun paglagaw-lagaw. Kag ka-kyut kang mga ayam.
Ugaring samtang nagadalagan ang mga inadlaw nag-abot gid ang tyempo nga tapos run ang bakasyon. Daw naluyahan man kami kun pinsarun nga mapanaw run balik si Kiko sa Thailand kag ako mabilin rugya. Ginhatud ko tana sa airport, kag pagbalik ko sa akun gina-istaran nabatyagan ko gid ang kaluya tungod tama kalinung ang palibot. Man-an ko nga maintindihan kang halos tanan ang baratyagun nga dya.

Sa tunga kang akun kaluya nagpasalamat man ako sa Ginoo nga gintugruan na kami kang tyempo mag-imaway ilabi na gid sa nagligad nga darwa ka semana nga gina-konsiderar kang mga estranghero nga mga estudyante rugya nga “pinakaluya”. Ginapinsar ko na lamang nga sa sangka bulan manugpauli man ako sa Thailand.

Nag-umpisa run ang akun countdown.

Halin sa http://www.altfg.com

Pangga Gen/taga-uma@manila

Nalantaw ko ang Hurt Locker ni Kathryn Bigelow, diin tana una nagdaug kang Best Director, pinakauna man sa mga babaye. Dya ang link kang nasulat ko nga na-inspire na:http://balaysugidanun.com//?s=ang+hurtlocker+sa+kinaray-a

Controversial dyang Zero Dark Thirty bangud sa waterboarding. Sangka istilo sa pag-torture nga ginagamit kang military para makabuol kang impormasyon. Sa istorya kang pelikula, sa pagtultol kang balay sa Pakistan diin nagaistar si Bin Laden, amo nga napatay kang mga soldado nga Amerikano kang 2011. Amo nga duro ang nagakontra: indi luyag ibandera, ukon ipamatud-an, nga ginahimo dya kang America, kag epektibo.

Kundi labi nga na-curious ako, luwas nga nominee man para sa Best Picture, Best Actress, kag Best Original Screenplay sa Oscars.

Curious man ako kun ano ang akun mangin reaksyon. Basi indi ako ka-agwanta?

Pulido ang paghimo kang eksena. Makarilingaw ang dalagan kang istorya bangud gusto mo masundan paano gid man bala nanda natultol ang balay, paano gindakup/patay si Osama bin Laden, kag rugyan ang mga detalye kang kapalpakan kag pagduda nga nagapakita kang dinamiko kang gahum sa sulod kang CIA kag angut sa iba pa nga ahensya kang gobyerno.

Lingaw man bangud sa bida nga baye, si Maya (Jessica Chastain). Gwapa, aram, pokus sa obra, kag isug. Memorable ang eksena diin gin-isip na pira run ka adlaw nanda nadiskubre ang balay pagkatapos wara gihapon it opisyal nga aksyon anang mga boss.

Wara it detalye nahanungod sa anang personal nga background, halimbawa childhood ukon lovelife ukon pamilya. Nalikawan ka pelikula mangin sikolohikal. Para sa iba, kakulangan dya. Para kanakun, okey lang. Bug-at run nga daan ang tema. Nasiplatan ko man sa pira ka diyalogo ang kahuyang kang mga karakter kag ang kakapoy nanda.

Nakuntento takun sa pagpokus sa aksyon, sa mga hitabo, paagto sa resolusyon kag katapusan. Labaw sa tanan, bangud baye ang bida kag direktor. Kag sagad gid, sagad.

View sa Mt. Manabu

Don Dennis/Ang Lagawan

Gal-um lang, purya uran. Kaina, nagtarithi gamay pero nagdesisyon gihapon ako nga matuklad sa Mt. Manabu para idto mabag-ong tuig. Ako sara lang. Gurum-gurum gawa, pero sanag pa man e ang dalan, kang makadangat ako sa umpisa kang turukladun. May darwa run ka kara-kamalig nga tarambayan kag may mga paririgusan run ang mga mountaineer. Lagwerta lang dya kag puro hilamon kato. Nagalisensya lang tamun sa mga balay-balay sa ubus kauna kon pwede kami ka rigos. Buhay run man to. Abu, daw pito ukon walo run ka tuig!

First time ko kato nga maka-experience saka bukid. Imaw ko si Ronald kag si Darwin, mga imaw ko man sa Engineering Department sa sangka kumpanya sa Laguna Technopark. Wara gid ako kato ti gamit pa, si Ronald gid ang nagpanggari-gari nga masaka, naidot na ako, ti, tana e halos nagdara kang mga gamit patas kang tent kag cookset kag stove nga pang-outdoor. Nagdara lang ko kang irislan kag samra. Ang indi ko lang kato malipatan amo ang overlooking nga view kang Lipa City nga gairigpat: ang mga sulo sa dalan kag mga panimalay, kag ang duro-duro nga bituon nga nasabwag sa langit.
Hipus kami tatlo sa pagduhung sa view. Kag sa tunga kang kalinungan, sige ang dupuy kang maramig nga hangin, sige ang hirinuni ang mga sirum-sirum kag sige man ang pagtiriripun kang akon paminsarun.

Paminsar parte sa pagsaka nga dya nga pagkakapoy pero nami ang pamatyag kon makapahuway-huway run sa tuyong, nga kon man-an lang dya ni nanay, ma-muro gid nga, “Maiwan timo to, delikado, ngita kaw lang kang sakit lawas mo sa masiuk kag mariit, pamuslu!” Tama man ang ginamuro ni Kanay sa paminsarun ko, pero bukut syudon nga gina-saway ko tana kon gipadayon ko man gihapon ang pagtuklad sa bukid, kundi pagtimaan sa ideya nga pagbalor na kanakun (ginapanumdum na ang ka-araydan ko), kag tungud dyan kara, ang pagtuklad nga dya nagtugro kang iba nga lebel kang pag-ulikid sa akun kaugalingon.

View kang Taal Lake

Sa pagturubod kadya sa akun paminsarun, nadumduman ko man ang ginakuon kang manunulat nga si Ayn Rand nga kon wara natun ginabalor ang atun kaugalingon, hindi natun maman-an kon paano ibalor man ang iba. Sa amo dya nga ideya nag-umpisa ang paghandum ko nga makatuklad sa iba pa nga mga bukid nga basi pa lang makatugro man bala haw kang iba nga perspective kanakun. Naghirinuni dya nga daw sirum-srum sa akon isip. Daw mga sulo sa siyudad kang Lipa kag bituon sa langit dya nga nag-burutlak sa akon paminsarun.

Nagdabudabu. Pero, antes magbunuk ang uran, nakabatang run kami sa tent. Nadumduman ko pa nga ang ginabasa ko kato nga libro amo ang Pillars of the Earth ni Ken Follett (nga may mini-series run sa TV kang 2010). Nakabugtaw kami kang kasanagun run sa kulba nga daw may tamawo nga naga-sanggi-sanggi sa tent namun. Gali, may tinday nga nakabuhi. Hala tamun kabugaw nga sa sulud kami kang tent. Indi magpati, gasuug g’yapon. Nagguwa kami kag ginbugaw parayu ang tinday. Pero burbuhay, gabalik-balik sa campsite. Ngusyan tamun kang may nagrumba nga kabayo! Wara ti imaw nga tawo. Hala! Nagngita kami kang paklang, sanga, kahoy para tabugon tanda parayu sa campsite. Sadya lang.

Sa sulod kang tent.

Toto Eking/Kabuhi OFW

Naka-schedule ang flight ko Agusto 2. Katapusan nga semana kang Hulyo, natingala ako nga may nagtubo sa akon busong kag butkon nga mga gagmay nga butlig. Daw mga kagat it subay. Dali-dali ako nag-agto sa doctor kag nagpakonsulta. Chicken fox ang hambal ka doctor! Duro bulong: antibiotic kag marahalon. Ginhambalan ako ka doctor nga ma balik pagkatapos it tatlo ka adlaw.

Darwa ka adlaw ang naglipas, ang mga butlig nga daw kagat ka subay naglapad kag nagkalantubig! Sa inadlaw nga masunod, nabuta ang bilog ko nga kalawasan asta sa sulod ka akon baba. Daw ginlitson ang itsura ko!

Indi run ako makakaon. Yakult lang kag gatas ginainom ko paagi sa straw hay ang baba ko nagadugo kon i-nganga ko. Ang katingalahan, wara man ako it hilanat ukon ano nga sakit nga nabatyagan asta nga nag-iritom run ang akon mga kuko nga kon imo lantawon, daw mahuslo gid lang kon ma salapay. Baskug man ako gihapon bisan nga kinse run ka adlaw nga puro lang yakult kag gatas ang nagasulod sa lawas ko.

Tungod sa Manila ako kang matabo, nakulbaan ang akon mga imaw sa balay hay suno sa aton mga kamal-aman, kon mag-iritom run ang mga kuko ma patay run ako!

Nagdesisyon si Nanay ko nga ipakunsolta ako sa manugbulong o albularyo. Ang resulta, ginhalitan ako kang tawo nga marapit man kanakon kag amigo ko pa! Ang katingalahan nga man-an ka manugbulong kon sa diin ang tawo nga ria nga wara man it may nag-istorya! Naga man pagkatapos it tatlo ka adlaw, ang kalawasan ko nga daw litson, pati ang akon sulod ka baba, nag amat-amat kuyom. Nagligad ang sangka semana kag daw ginhuyop ka hangin ang halit sa kalawasan ko pero nagmarka nga daw pinalian ka surarom sa bilog ko nga lawas.

Na-re-book akon paglupad Septembre 4. Nag-uli anay ako sa Dao kag nagpakigkita it persona sa manugbulong nga sa akon pagpati amo ang nagpaayad sa halit sa kalawasan ko.

Nadayon ang pagblik ko sa Bahrain. Ang gamay nga sweldo gin-agwanta ko pati ang ugali ka amo nga indi ko maintindihan kon ugali ka tawo o ugali ka hayop. Sa sulod ka darwa ka tuig wara ako paggwa. Obra lang kag balay ang ang ruta ko. Ang maniki nga sweldo ginparte-parte ko sa kinahanglanon ko kag ang iba suporta sa mga nabilin nga pinalangga ilabi nga sa amo nga tuig kang akon pagbalik-abroad, nag-umpisa masakit si tatay, resulta kang pagpangabudlay para kami matugruan ka mayad nga buasdamlag. Sa pagmasakit ni tatay, gin-ako ko ang responsibilidad bilang padre de pamilya.

Natapos ang darwa ka tuig nga kontrata. Wara run ako magbalik sa amo ko bisan nagapakitluoy nga mabag o run ang ugali na. Gin-operan na ako it mataas-taas nga sweldo pero wara gid ako magpadara sa anang mga pangako. Nangita ako it iba nga employer kag antes ako magbakasyon, nagsugtanay kami nga ipadara ang visa sa Pilipinas. Naghulat ako it darwa ka bulan kag nag-abot ang visa ko.

Sa sulod ka darwa ka bulan nga sa Dao ako, sarisari nga pagpanglibak ang na-eksperyensyahan ko. May nagkuon nga wara ako it pulos nga bata; ginapabay-an ko ang mga ginikanan ko, ang balay namun daw maguba wara ko gid kuno ginapa-obra kag duro pa nga mga masakit nga istorya. Naghipos lang ako hay man-an ko nga man-an ka mga ginikanan ko nga wara ko sanda ginapabay-an kag man-an man nanda nga gamay lang ang sweldo ko.

Ang inspirasyon ko lang ang liwan-liwan nga paghambal kanakon ni Tatay kag ni Nanay nga indi pagsapakon ang mga istorya hay ang mga tawo ngara wara kamaan ka akon kabuhi kag ginaagyan sa gwa! Matuod gid man hay ang mga tawo gapensar nga kon sa abroad ikaw naga-obra duro ang kwarta!

Nagbalik liwan ako sa Bahrain kang 2006, bulan kang Enero. Duro pa liwan nga hitabo ang i-istorya ko sa sunod naton nga pagkitaay, mga abyan.

Artwork: Erin Emocling (www.lostateminor.com)

Pangga Gen/taga-uma@manila

Kada Huwebes man kag Biyernes kadya it hapon, nawili ako lantaw kang American Idol Season 12. Wara man gid takun kadya gasapak kato. Luwas lamang sa finals, ilabi na kun may Pinoy. Pero hay kang natabuan ko dya samtang ga-channel surfing, duro ang sagad, ang talented. May dyan nga pitlaun kun maghambal pero kun magkanta dire-diretso man, kag nami-nami ang limug. Duro man ang kaurungo kag karadlawan. Te, kun kaisa, gakadlaw ako nga gaturo ang luha. Dyang paghimakas sa damgo ang sangka butang nga nagatabid-lubid kanatun. Kag amo dya ang bahul nga parte kang kamatuoran kang America,dyang mga istorya kang mga Latino, Asyano, Itum, kag ordinaryo nga mga Puti. Ang American Idol bilang bag-o nga American Dream sa panahon kag kultura nga nagapasulabi kang popularidad kang mga musikero parehas nanday Justin Beiber kag Taylor Swift.

Solo ko akun lugar dya sa Manila. Kundi solo ko man akun tv. Kumportable ako sa amo dya nga sitwasyon. Rugyan man ang smartphone para mag-text kag mag-post sa mga social networking site para sa reaksyon kag inter-aksyon sa mga abyan. Ginalantaw ko dya sa flat screen tv nga daw nadukot lang sa pader. Nabakal ko dya kang 2008 pa, pagkatapos gid kang akun dissertation defense. Yes, hambal ko, makalantaw ruman ako ka tv hay PhD run!

Nawili gid bay takun ka tuon. Sa boarding house sa UPV-Miag-ao kang nagakolehiyo, nagaguwa lang kami sa kwarto kun Marimar dun. Sa tv coverage ko lang man nalantaw ang Dinagyang. Pag-abot rugya sa Manila, diretso man nag-masters kag bisan pa halin kauna may kaugalingon ako nga lugar, wara man gid ako nagkinahanglan kang tv hay rugyan man ang laptop nga may internet. Kag bangud gusto ko nga sa pag-abot kang husto nga panahon, ang nami gid nga tv akun baklun.

Sa tuod lang, kang 2000 lang kami nakabakal kang tv para sa balay sa Dao. Kang naga-obra run kami ni Nene, amun magurang nga pagka-gradweyt sa kolehiyo nag-mission work anay amo nga kinahanglan dapunon namun amun sweldo para masarangan gid bakal ang tv nga gusto. Kun hambalun namun kara kato si Nanay nga mabakal ka tv, anang sabat daw amo kadya ay: “Sige, ibakal natun ka tv inyong pang-tuition kag allowance, indi gilang kamo magkolehiyo, malantaw gilang kamo ka tv.” Kundi nga hipus gilang kami.

Husto man gid si Nanay. Nakapokus kami sa pagtuon. Nakabasa kami kang libro, nakatakras sa bubong ka balay para manguhit kang mangga, nakasaka ka santol kag iba pa nga prutas kag nabakrisan, kag nakapa-ayaw-ayaw sipal ka syatbong, para-panaguay, chinese garter, en-tren, kag iba pa sa karsada.

Kun gusto namun maglantaw ka tv katong dekada 80, ga-agto lang kami sa pihak. Amo dya tawag namun sa balay nanday Lolo kag Lola, mga ginikanan ni Nanay. Sanda ang isara sa mga una nga may tv sa amun baryo. Black-and-white. Dumduman ko nga ginabukas-sarado pa dya. May ana gid nga burutangan. Bahul ang balay nanday Lolo kag Lola kag lapad ang lupa. Duro ang pananum, bugana ang ani. Kun tagmarais, hala kukot samtang galantaw kang mga pelikula nanday Maricel Soriano, Janice de Belen, Ramon Revilla Sr., Fernando Poe, Jr., wrestling, kag duro pa. Indi ko malipatan ang Ora Engkantada kada Sabado kag ang pelikula nga tandaan ko gid Domingo it hapon ko nalantaw, ang Labyrinth.

Kun tagmarani amo man. Hasta sa monggo kag kadyos. Samtang galantaw ka tv, kukot. Pati rara ka kalu. Kag suksuk. Ang bilog nga baryo gatipon sa sala kang tagbalay. Tingub ang kadlaw, ang hibi, ang hadluk basi mapatay run ang bida, kag rugyan ang sunluganay sa parte nga maharukanay run ang bida nga baye kag bida nga laki (“Tabuni inyo mga mata,” “Indi pa ra pwede kaninyo, mga bata” – dyang mga ek-ek kang mga mal-am:)). May mga bes nga maguba ang hagdan sa dukdukanay, mahulog ang bintana, hay basta makagawa lang, a, bisan makawaug lang ka liug, makalantaw lang; malantaw gid. Ilabi na kang mauso run ang betamax, hasta sa VHS, kag DVD. Kun gabii run, may maturugan kag pukawon lang kun tag-uruli.

Sangka ritwal ang paglantaw kang tv kauna, kag sangka komyunal nga aktibidad. Sa pagsulod sa balay ka iba nga tawo kag sa pagpungko sa anda sala para makigbahin sa eksperyensya nga ginatugro kang tv, kinahanglan padayon ang mayad nga pagtamdanay sa mga kaingud sa sangka komunidad.

Artwork: Lucas Jatoba (www.lostateminor.com)

Naham-ut si PJ sa istorya namun ni Nene nga kauna kun mag-agto kami sa pihak, gakaptanay kami alima samtang naga-orasyon. Rayu amun balay sa pihak, diin rugya man nagpatindug ka balay ang kabugtuan ni Nanay. May lawid nga aragyan nga wara it pamalay, rabong ang kakahuyan, kag may parte nga ginapatihan rulubngan katong panahon kang Hapon. Man-an n’yo man kauna (bisan gani hasta kadya), duro pamahug: kama-kama, aswang, santermo, kun anu-ano lang. Kon kis-a, may dara kami nga tinola para kananday Lola kag Lola. Te, kun init pa dya, gina-agwanta lang namun amun kulba para indi magligwak sa pagdalagan, hay amo dya amun ginahimo kun sa ‘kaharadlukan’ ukon ‘baragatan’ run kami nga bahin kang aragyan. Basta makalantaw lang ka tv, ilabi na kun Biyernes it gabii kag Sabado nga ginatugtan kami (indi run kun Domingo hay klase run kabay pagka-aga. Bawal matuyo; pamahug ni Nanay, basi magnaba amun grade:).

Kadya, abi ko indi ko run kinahanglan kang tv sa kwarto hay sa smartphone run ako gabasa ka balita adlaw-adlaw. Rugyan man ang laptop kag internet, ang live streaming, ang duro nga app, kag iba pa nga ginakasakuan. Pero kang ginpauntat ko akun cable subscription, daw subu man nga nagadukut lang sa pader ang tv. Budlay man ipa-RORO. Halos tanan ruman sa baryo may tv.Te, mayad man nga bisan gahimos ako kag ga-obra sa sulod ka balay, makalantaw ako ka mga pagguwa, makabati ka music. Daw may imaw lang man ako, nga wara nagaralaway ka turog kag wara naga-arasik ang laway sa wakal. Mapatay kag mabuksan ko pa bisan ano oras nga wara it ga-reklamo. Parehas ka mga libro, rugyan lang ang tv nga nagahulat kang akun pagkakinahanglan kana para malingaw kag makapahuway sa obra, ilabi sa tanan, sa pagpamensar: sa pagdumdom kag paglipat.

Belen sa simbahan.

Nang Jigsz/Byahe sa Kinabuhi

Sa banwa kang Stirling nagapreparar man ang anda munisipyo kang mga dekorasyon parehas kang Christmas tree sa tunga kang gina-agyan kang mga tawo marapit sa mga baraligyaan. Pagkatapos may mga sulo man nga nagabiritay sa palibot kang banwa nga may lain-lain nga kolor kag porma. Kang Nobyembre opisyal nga ginpasiga ang mga sulo kang Christmas tree kag sa palibot kang banwa.

Ang isara pa gid kang anda atraksyon amo ang pag-abot kang tuud-tuud nga reindeer. Kun sa Pilipinas makita ta lang ang reindeer sa mga sine kag litrato. Rugya may tuud-tuud gid sanda nga ginadara sa banwa halin sa uma. Duro nga mga tawo ang naga-agto ilabi na gid ang may mga bata para makita ang pag-abot kang reindeer kag pagpasiga kang sulo. Amo run dya ang umpisa kang andang selebrasyon kang Paskua.

May rugyan man sanda nga grotto ni Santa Claus sa sulud kang mall. Ang mga bata nagapapiktyur kay Santa Claus. Naga-agwanta sanda ka pila para lang sa litrato nga dya. Ang mga ginikanan pasensyoso man sa paghulat. Masaku man ang baklanay kang mga regalo.

Ang mga restawran nagapakig-unong man sa pagselebrar. May ginatawag sanda nga Christmas lunch kag dinner. Kalabanan kang mga tawo sa opisina, eskuelahan kag mga grupo-grupo naga-agto sa mga restawran antes magbulagay sa bakasyon. Kag rugto sanda mag-irimaw kaun sa igma ukon panihapon. Masadya man. Luwas sa mga pagkaun – starter, mayor nga putahe, panyam-is, kag kape ukon tsa, puede man ka pili kang iban nga mga irimnun. Sa iban nga ugar may rugyan man nga Christmas party kung sa diin may saot-saot, may pasipal, kag syempre mga pagkaun kag inum-inum.

Luwas sa mga pagkaun kag irimnun, may Christmas cracker man. Bukut tana dya ti pagkaun kundi daw sipal-sipal lang. Ang korte na daw bahul nga putos kang dolce. Sa sulud may korona nga papel, may siripalan ukon gamay nga butang sa balay ukon opisina, tapos may mga jokes, pamangkot, paktakun ukon mga binalaybay nga nakasulat sa papel. Ginabuksan dya antes magkaun samtang nagahulat mag-abot ang pagkaun. Darwa ka tawo kinahanglan magbukas tungud dapat ang darwa ka punta kang cracker butungun para maglupok ang gamay nga pulbura sa sulod. Sa sulud makita ang mga ginmitlang ko kaina nga mga bagay. Ang korona nga papel suksukun habang nagakaun. Kag basahun kun ano ang nakasulat sa papel. Makadugang man dya sa kasadya kang pagkirita-ay kag irimaway.

Christmas cracker

Kalabanan man sa mga tawo nagabutang kang Christmas tree sa anda mga balay. Bisan may mga plastic nga baligya, mas duro pa gihapon naga-usar kang tuud-tuud nga tanum. May mga uma nga amo dya ang anda negosyo. Nagapatubo sanda kang mga puno kag ibaligya pagrapit run ang Christmas. Ang mga tawo naga-agto gid sa mga baraligyaan sa mga uma kag garden centres para magbakal kang tuud-tuud nga kahoy para sa Paskua. Kun sa Pilipinas, Setyembre pa lamang naga dekorar run kita, rugya tana mga sanka semana antes kang Paskua ilabi na gid kun ang tuud-tuud nga tanum ang gamitun. Tungud malaya man ang mga dahon ukon nagataktak pagkatapos mga darwa ka semana.

Tuod-tuod nga Christmas tree

Sa simbahan, masadya man ang selebrasyon. Amo gid dya ang pinakamasadya tungud nakaintindi ang mga tumuluo kun andut may Paskua. Nagakalipay kag nagapasalamat kita sa Ginoo sa ana gintugro nga regalo kanatun, ang kaluwasan kay Kristo Hesus.

Ging Badz/Tsika Halin Singapore

Byernes, Enero 11, naghalin kami sa Singapore kun diin kami gaistar kadya. Matenir kami hasta Enero 14, ang petsa ka amun anibersaryo. Halin sa Singapore, nagbyahe kami ka darwa ka oras kag tunga sakay kang Myanmar Airlines. Mayad man ang byahe bukot dapol. Alas sais sa gabii kami nag-abot sa Suvarnabhumi Airport, Bangkok. Pagkatapos bul-on ang bagahe ginsagap namun ang gahulat kanamun nga tawo ka travel agency nga mahatud kanamun sa hotel. Samtang sa byahe paagto sa hotel, daw napukaw ang kahidlaw ko sa Pilipinas hay may pagkaparehas ang anda mga overpass, gasaramihay man ang mga alambre ka kuryente kag sobra nga trapik amun inagyan.

Sulod ka Templo

Sa Terminal 21


Lunes, Enero 14, nagbalik run kami sa Singapore. Duro pa ang wara namun maagtunan kag malagawan hay tama gid kagamay ang tyempo. Pero mayad gid nga nakita namun ang Bangkok. Mas advanced sa teknolohiya ang Singapore pero daw naima man ako nga mas limpyo tana anda karsada kaysa Manila. Bisan diin lang, makita mo pa ang larawan ka anda Hari, nga anda gid ginarespeto kag ginakuon nga nagahugpong sa mga Thai. Amo nga ano nga napensaran ko man nga sangka templo man ang pag-asawahay kag nagapasalamat gid ako nga sa sulod kang pito ka tuig, kag sigurado ako sa duro pa nga maabot, imaw gihapon kami nga mag-asawa. Mabalik gid kami sa Bangkok kag malagaw pa sa duro kag iba nga lugar.