Nenen Geremia-Lachica/Bag-ong Bahit

Mahapus tambihan ang giha sa bato,
Sa kahoy ukon semento
Pero ang giha sa dughan
Kag panghunahuna
Mabudlay pangitaan ka lunub;

Ang agila padayon sa paglupad
Makahas, gamhanan
Nagabantay sa kalangitan
Ugaring sa pagturuk na sa idalum
Makita na ang giha
Daw baba nga nagayaab
Nagahibi, nagsinggit
Kang katarungan.

(MMGLachica, Ang Pagsulat Bayi, 2006)

Pasta Art ni Stefan Lucut /www.lostateminor.com

Nang Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Amo dya ay ang recipe:

Winnie Noodles

Ingredients:
1 Tablespoon margarine
6 Hotdogs
2 cups Ketchup
2 Tablespoon Mustard
½ cup brown sugar
Box of elbow Macaroni noodles – cook according to direction

Procedure:

In a saucepan melt margarine in medium high
Add hotdogs and cook lightly brown – both sides
Pour mixture (ketchup, mustard & brown sugar) over hot dogs
In low heat – Simmer until bubbly warm
Side dish – elbow macaroni noodles

Duro lang nga recipe ang gintugro kang akun ugangan nga baye. Amo man ang bayaw ko nga baye nga si Patsy. Gintugruan na ako ka recipe book nga Medaphis Is Cooking kay rugya ang recipe ka mga pagkaun nga Pilipino kag Hawaiian kag iba pa nga gintipon kang mga estudyante kang Lewiston High School nga ana ginatudloan.

Gapasalamat man gid ako sa akun mga in-laws sa pagpaambit kanakun ka mga recipe nga hasta kadya akun man gid ginagamit. Halin katu kon makita ko ang mga letrato ka mga pagkaun, dya maisip ko man nga gusto ko irahaun kag ihanda para sa akun pamilya. Siyempre indi madura ang akun kahidlaw sa mga pagkaun nga Pilipino ilabi na gid ang mga uga kag baog, lamayo, sapsap kag iba pa nga makapalaway kanakun. Bisan pa nga ako lang ang makaun nga gaisarahanun. Kon kaisa makaraha ako doble: iba ang para kananda, iba man ang para kanakun. Pero kon kaisa ang una nga maubos lagi ang baog kon maraha ko gina-snacks lamang ria ka mga bata.

Pandesal, pan de coco kag iba pa nga mga klase kang tinapay ginatirawan ko gid rahaun kag nagustuhan man ka mga bata kon may party kag holiday. Sa mga pagtiripunan ka pamilya, amo dya akun handa.

Hamak timo nga kadya rugya kami sa Maine, makagastos ako kulang o sobra $300 sa Asian Market. Isara pa rayu ako sa amo nga lugar. 1 ½ hrs pa ang distansya gani hurungdun kag ginaplanuhan gid ang pag-agto sa pagpamakal ka mga nahidlawan nga mga karan-unun halin sa laswa, prutas, dilata, frozen kag preska nga mga ginakahidlawan. Kag ang darwa sa indi madura sa akun listahan ang lumpia wrappers kag sinako kang jasmine rice.

“Taramwa-an: Ang Igtuba halin sa Karsada kang Baryo”/ Hulyo 2012 @pangga_gen

Pangga Gen/taga-uma@manila

Iwat ang uran rugya sa amun. Wara it ragkul nga suba parehas sa Norte. Panghakruy ka mga mangunguma, andut nga daw pinabay-an tamun rugya kang Diyos? Nagarilitik ang lupa, kaging kag bangag, parehas ka utok ka atun mga pulitiko. Uran man ukon init, sangka karsada ang suba.

Pero ginhatud ako kang uran kadyang pag-uli. Saku hasta kadyang aga nga nagakaun run ako kang atis kag saging sa lamesa. Aranihun ang mga paray sa bilog nga baryo kag paranambitun ka mga mal-am, ano dya, gaba? Andut kun san-o natakna, amo kag mag-bagyo?

Mabudlay ang pangabuhi sa uma, kapintas nga indi ko mahangpan ilabi na sa pagduaw kang kahidlaw. Sa kun paano dya nagapanit kang dungug sa tawo kag nagapatay sa mga rason nga liw-as sa ginahambal kang pari sa misa.

Indi mo mabasul ang pagpalagyo kang tawo parayu rugya. Ang indi pagbalik, ang indi pagbuhay. Duro ang gusto ‘mag-abroad.’ Wara pa makahalin, naisip run ang mga baraklun sa inugpadara, nabaligya run ang kahilwayan sa mga utang.

May mga senyales man nga ginabuka ang lupa, indi dya makalab-ut sa adlaw. Kontra sa dyang kamatuoran, ano ang imo panaming?

“Ang mga Bata sa Amun Baryo” / Brgy. Christmas Party 2012 @pangga_gen

Nagakaudyak sa bilog nga baryo kun may binayle. Hapon pa lang samtang gasag-ub sa bomba, gabangut kang karbaw, gatig-ang, nagasaut run ang mga bata sa nagalagbung nga sound system. Patunog-tunog hasta sa kaiping nga mga barangay, hasta sa kun diin nga sityo. Dali kamo kar-un sa gabii, may litson nga manok nga ginalibud samtang nagakaput sa hawak kang daraga. Pahuyut-huyut. Binayle paayaw-ayaw, pamura-mura kang adlaw. Ang magmaoy, tana ang mamaraydan.

Nasadyahan gid ang mga pamatan-un kun may binayle. Ilabi na ang nagauruli halin sa pag-kolehiyo sa San Jose, sa Iloilo. Pero nahidlaw sanda sa nagabusawak nga tubig sa gripo sa lababo, kang shower sa banyo. Nahidlaw sanda sa mga bilding, sa mall…sa paglagaw sa paglantaw ka nami nga mga baligya…

Sin-o bala ang mas mayad: ang nabilin bangud kulang sa handum, ukon mahimo nahadluk,
ukon ang nangisug magguwa pero naga-antus sa paghandum?

Ano bala ang mas mayad: rugya ka lang, sa amo nga bagay, indi ikaw mapaka-lain.
Indi sanda maghambal nga nagbag-o ikaw, ukon nagniwang, ukon nagtambok.
Te, may dara ka run? Ay sus, san-o pa timo? Pira run inyong bata?
Kun hapon, mabantay ka lang ka garulubas. Man-an mo ang sikreto kang suba, kang banglid,
kang mga balay. Bisan diin ikaw maagto, taramnan ang imo makita, kag ang mga kamatuoran nga indi mo mabag-o parehas kang pagdururo kang mga bata nga wara it tatay, ukon ginabayaan ka andang nanay bangud ma-abroad.

“Tupa sa Sulud kang Balay kang Sirak kang Adlaw sa Hapon” /Disyembre 2012 @pangga_gen

Kun ginakapuyan ikaw sa pagpungko, pwede makapanaw-panaw – wara it trapik.
Makita mo nga duro ang mga bata, ang imong mga kilala gaeskwela sa rayu.
Kun balikdun mo, daw parehas lang nga wara kamo gakilalahay.

Tag-irinit, tag-ururan. Sirum, gabii, daw wara it katapusan ang uma nga imo makita.
Pagkatapos mahidlaw ikaw sa pagtig-ab kang rabu nga gabi sa kuhol kag gata, kang tambo kag tagabang,
Kag mahimo magdapo kanimo ang sangka paghangup sa kabuhi nga daw mga pakpak kang alibangbang
nga nagahapon sa simsim kang kawayan: matuod ang imo tig-ab pero ang imo kabuhi daw wara pa natabo, kag patay run ang lupa nga imo ginatindugan – nagadaba-daba.

______________________________________________
Ginakabig ko dya nga Notes ukon Tala, kaysa binalaybay ukon sugidanun man. Naumpisahan ko sulat kang Septyembre 7, 2013 pag-uli ko sa balay sa Barasanan, Dao, Antique. Nabalikan ko dya kag natapos kahapon, Sept. 15, rugya sa akun lugar sa Taft Avenue sa Manila. Napensar ko dya, nabatyag, matapos basahun ang libro kang mga binalaybay ni Louise Gluck nga A Village Life (2009). Gintuyo ko lubadun sa Kinaray-a anang mga binalaybay nga “Pastoral” kag “A Village Life” bangud rapit anang sensibilidad sa atun reyalidad. Pero sa proseso kang pagsulat, nagliw-as akun pamensarun kag imahinasyon diin daw mga prutas kag mga bulak sa dalan nga ginpamuksi ko lang pasulud sa pahina ang mga tumanduk nga imahen. Indi ko mahambal kun amo nga dyang obra sangka paglubad. Mas mahambal ko nga pagdarawat, partikular sa istruktura ukon porma; dyang sangka pag-plastar sa pahina kang sangka ginatawag nga naratibo nga sahi kang pagbinalaybay: mas/daw nagasugidanun (lang) kaysa nagakanta (lirikal) sa ana paggamit kag pagbalay ka mga tinaga. Nagdangup man ako sa sarcasm kag paggamit kang irony ni Gluck, diin nakita ko man nga epektibo kag bagay sa dyang napensar ko kag nabatyag tuhoy sa kabuhi kag pagpangabuhi sa baryo. Amo man, pirme, sa kasubu.

Salamat kay Vijae Alquisola nga nag-regalo kanakun kadyang libro.

Album Cover /Litrato ni Nonong buol ni Carlo Tamba (Wara abay ang haron kang cellphone).

“Laragway” man ang titulo kang una nga kanta sa 10 ka track. Ginkanta dya ni Lindsay Hernaez.

Pamilyar ako sa dyang kanta bangud isara si Nonong sa ginakabig nga Tatay kang OKM sa probinsya kang Antique. Dyang “Laragway” ang mahambal ko nga vintage Nonong Egida, amo nga wara it duda nga angay gid man dya mangin titulo kang album.

Ginsundan dya kang “Patadyong kang Kabuhi” nga ginsulat ni Nonong kaimaw si Felicia “Acay” Flores, amo man ang “Bata kang Pangako” kaimaw si Remy Muescan sa lapat kang musika ni Noel TaboTabo kag pagkanta nanday Ramah Egida, Dawn Hernandez, Gail Karl Hernaez, kag Lindsay Hernaiez. May liriko man si Nonong kaimaw si Randy Tacogdoy, ang “Pagbulaganay,” nga ginkanta ni Noel Pechon.

Luwas sa “Laragway,” paborito ko ang “Gugma Mo Lang” nga sa ika-9 sa album. I-klik dyang link para mapamatian sa SoundCloud. Makita n’yo man ang link sa tuo nga bahin, sa Pamati-i sa SoundCloud nga Menu.

Libre ang pamati pero indi pwede ma-download bangud copyrighted. Buligan natun atun mga lokal nga kompositor kag musikero paagi sa pagbakal kang album. 150.00. May mga kopya sa LG Laundry Shop sa Bantayan, San Jose, Antique. Sa binit gid dya ka karsada, sa tunga-tunga kang Saint Anthony’s College (SAC) kag Gaisano. Natultulan ko gid kang makauli ako kadyang una nga semana kang Septyembre.

Binayle akun nadumduman sa pagpamati sa bilog nga album. Kag basi nami man tirawan sa sunod ni Nonong mag-pop. Hulatun ko dya.

“Woman Feeding Chickens” (1955) by Fernando Amorsolo /Pearl of the Orient: Discover Old Philippines (https://www.facebook.com/DiscoverOldPhilippines)

Pangga Gen/taga-uma@manila

May mga Domingo nga ginalibang mo ang bata kang ingud-balay agud makasimba tana sa pagpangamuyo para sa anang bana sa marayu.

Ginakungkung mo ang bata, sa imong abaga nagatamsak ka anang tudlo. Sa init kag uran “nga gapatubu ka unto ka mal-am,” imaw kamo nagpanaw-panaw sa karsada nga gatamwa sa uma. May mga bes nga gawarus ang bata, gusto manaug, bisan pa ang anang lum-uk nga mga tudlo gakabud kanimo, daw puno kang akasya nga ginatubuan kang ‘ulo kang kuti’ nga namit pabukalan kag isawsaw sa sinamak. Nanamian ikaw manilag kadya, sa pagkilala kang bata sa ana kusug, sa pag-pwesto ka ana bug-at sa lupa kag hangin.

Wara magbuhay, nag-uli ikaw sa pagtig-ang.

Makita mo sa aso nga gaguwa sa takup kang kaldero ang inyo pagpanaw-panaw kang bata: ang tanum nga ginatawag ninyo nga ‘manok-manok’ kag ginasupsup kauna; ang aragyan nga ginakubayan kang sirigwelas; ang paglagas kang ayam sa mga pisu kag pagputak-putak kang munga.

Nagduluy ang ayam sa tumpok kang labhang sa unahan, nangaraykay. Tul-an? Sinsilyo?

Bisan dali lang man buhay, parehas kang aso, posible man gali nga indi ikaw makapamensar nga nabaw run ang burugasan, galuya run ang lawas ka imong mga ginikanan, kag ang mga pangamuyo ka nagasirimba indi lang para sa kaluwasan kang mga patay.

Udto-adlaw, natapos run ang misa.

Makaburulag ang init: gin-ut, daw wara nagahuyup ang hangin nga makita mo ang ilig kang suba, ang agay kang busay, ang bulwak kang tubig sa imong pagtampisaw, ang hagunos kang uran nga daw bubu kang langit. Sa dyang hitabo, mapensar man kang ingud-balay nga nasabat anang pangamuyo. Bangud mabugnaw ang palibot, daw kanami lang man kang pangabuhi nga kinahanglan na dya isinggit. Patukar kang stereo, tunog-tunog gid, batiun hasta sa mga sityo, hasta sa mga nagapamangut ka karbaw.

Nagapati tana sa mga santos angay sa pagpati mo sa mga pamusod kang lupa, bisan pa nagakatabo nga ang hangin mangin bagyo kag ginabaligya run kang tawo anang tinae kag kidney. Pero kunsabagay, ang kada tawo nagatago ka anang paglaum sa magkatuhay nga lugar.

Nagtig-ang ikaw, nagtola kang kapayas kag manok. Nahidlaw ikaw sa dukut kang siri-pula kang atiotes sa imong mga tudlo. Amo man sa taguk kang langka. May mga mantsa nga nami dumdumon.

Sa mga masunod nga adlaw, matak-an run ikaw rugya. Mahidlaw run ikaw sa imong naandan kag ginakasakuan sa banwa. Dyang pag-uli sa baryo pagpahuway nga indi dapat magbuhay. Wara rugya ang kwarta. Wara ikaw it ikasarang para bayluhon ang taramnan sa sangka paraisdaan.

Labi pa, indi mo gusto kang gahuk.

Kar-on sa hapon, makita halin sa tambi ang pagsalup kang adlaw. Matipon ang dulum, makamang sa gumamela, sa bougainvillea, sa sampaguita nga nagapuruni sa tupad kang inyo balay.

May pangka. May tipaklong sa dahon. Gahud ang mga sirum-sirum.

Sa sulud, kiraw ang bombilya. Gagmay para sa lapad kang kisame kag salug.

May sanag nga gasulud halin sa mga bintana nga kawayan. Mabatian mo ang tukar kang gitara. Kisra, may nagtukar kang bayolin. Halin pa kuno dya sa baul ka anang kamal-aman. Nag-agto rugya sa inyo balay, kanimo na gindara bisan pa indi na man gali pag-ibaligya (kag ang matuod, indi mo man masarangan ang presyo). Nagsaut sanday Nanay kag Tatay mo sa anang pagtukar.

Ginpaima-ima na lang ikaw, lalaki matuod; indi kinahanglan patihan ang tanan nga wakal.

May musika nga kang mabatian mo nagpati ikaw nga makatigbaylo ikaw sa sangka agila. Amo dya ang tulali. Nagsinggit ikaw nga gusto mo mangin pispis. Kag nagsabat ang budyong. Pagkatapos, nadura ang musika. Kag ang sikreto nga ginhani kang budyong kanimo nadura man.

Sa bintana, nagakamang ang sirak kang adlaw, hasta magligid-ligid sa salug nga kawayan. Daw sa nabugnawan man.

Wara dya it kahulugan. Indi kinahanglan may kahulugan ang tanan nga butang kag hitabo. Sanag lamang dyang sirak kang adlaw. Pero andut kun kaisa, nagapakuno-kuno nga may iba pa nga pulos. Nagaiwag, daw bituon nga may integridad bangud may istorya nga naggiya anang kasanag sa Tatlo ka Hari. Daw pareho lang nga makapatubo dya kang tanum, hasta maglambu kag manaringsing kag manghumut kang bulak.

Kun may itsura ang kalag, pamatyag mo amo dya.

Nagpadayon ikaw sa gabii, sa kadulum, nga daw naandan mo run dya parehas kang aragyan pauli rugya: nagatumbo-tumbo imong buli; kirikid-ul sa pamatyag. Liko-liko ang dalan, daw sawa.

Kanay ang tiempo, daw wara nagahulag ang oras, pero man-an mo nga kasanagun run bangud may mga manok nga gatirilaok. May taka sa balayan. Wara ikaw nahadluk. Mabangon ikaw, ang butlak kang adlaw, sangka pangamuyo kang pagpasalamat.

———————————–
(Duro gid nga salamat sa A Village Life ni Louise Gluck)

I-klik para sa Ang Kabuhi sa Baryo #1.

Cheyenne Mountain Complex /www.norad.mil via google

Nang Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Kang tuig 1986-1993

Anum pa lang ka bulan ang kamagurangan ko nga bata nga si Peter James kang nagsaylo kami halin sa Pensacola, Florida. Nag-istar kami tatlo ka bulan kay ugangan, kay Papa Jim, hasta kami nagpa-Colorado. Ang distansya ka amun balay nga sa 539 William Avenue paagto sa Cheyenne Air Force Base mga 12 minutos lang, depende sa trapik. Ang amo nga lugar bukas pa sa publiko.

Tatlo ang akun kabataan, tatlo man kami ka beses nagbisita-lagaw sa amo nga lugar. Salamat sa prebilihiyo nga gintugro kanamun kauna kaimaw ang akun bana, nakalagaw kami imaw ang mga bata sa sulud. Kang una nga pag-agto, naglagaw kami sa bukid. Eksayted gid ako katu kag masadya hay kaadlawan ko gid, Abril 22, 1986, kag rugto ko nalantaw kon paano ang nakita ko sa sine nga War Games (1983) rugto gali makita sa NORAD. Kag parehas man bala sa Austin Powers (kon man-an ninyo ang ginapensar ko nga sine) pero pasensya lang kamo hay nalipat ako sa kon ano ang title kang mga sine nga may dyan ang operasyon kang militarya kang Norad. Indi man abi pwede magbuol ka mga letrato sa sulud kang bukid. Raad makita n’yo man ako kag kon paano ako nag-OH-AH kag mag-Wow sa paglantaw ka mga bagay sa guwa kag sulud kang bukid. Isara rugya ang pagsulud gid nga may gawang nga sobra ka damul kag ang mga naga-uniform nga mga naga-obra sa sulud kang nuclear bunker kag ginapakita kon paano maobra kag magamit ang mga machine nga daw mga robot lang gid kon isipun. Ang mga computerized nga mga butang makita man sa mga malapad nga screen kag kada tawo nga gaatubang may anda man gid nga gina-focus nga obrahun-lantawun. Dali lang man gid gani akon paglantaw hay ginahani-hanihan ko ang akun bana, ginapamangkot ko kon ano kag basi matabo ang ginapensar ko nga matabo. “Patay gid kita tanan, eh” ang sabat na. Ang kasadya ko daw nabaylohan kang kahadlok.

Ang iban nga mga tawo indi run ginapasugtan magsulud sa Bukid kang Cheyenne, ang massive granite bunker nga gina-istaran kang NORAD kag kang iba nga operasyon kang military. Tungud gani kang mga gakaratabo sa kalibutan nga duro ang away kag mga nagakaramatay, kag may mga tawo man nga may plano sa pagrangga sa lugar kang mga militar.

Umpisa gid katu gina-iskedyul ang pagbisita sa NORAD hasta sa bulan kang Abril 2. Gina-honor ang may reserbasyon sa military pero limitado run sa mga bilding sa sagwa kang bukid kag amo man imaw run ang presentasyon kang video nga nagasaysay kang mga butang sa sulud kang amo nga bukid. Ang mga grupo parehas kang mga civic leaders kag Rotarians makapadayon ka lagaw sa sulud kang bukid basta ma-verify kang opisyales ka Space Command. Pero indi sigurado gihapon ang access sa mga sibilyan. Nagalab-ut sa 20,000 ang mga nagabisita rugya kada tuig. Amo nga naghigpit man sa seguridad, ilabi na bangud sa duro man nga indi manami nga mga hitabo.

Kang may Persian Gulf War kang 1991, ginsarado ang NORAD sa mga bisita sa siyam ka bulan. Nadumduman ko, manug-tatlo pa lang katu ka tuig ang pangarwa ko nga bata nga si Louie. Tatlo ka bulan pa lang ako nga nagabusong sa pangatlo ko nga bata nga si Matthew kon san-o bag-o kami nagsaylo pa-Hawaii kang 1993 kag nagbisita kami liwan sa NORAD. Kag kang Abril 1997, rugya run kami sa Maine, nabalitaan namun sa diyaryo kag sa TV kag radyo nga may nabaton sanda nga potential threat sa bukid kay may grupo nga ga-plano nga ranggaun ang amo nga bukid. Sangka semana gid katu nga ginsarado ang bukid sa publiko.

Amo dya ang pira ko ka madumduman sa NORAD.

P3 Orion via google image

Rugya run kami sa Maine kag sa banwa ka Lewiston nagaistar kag nagpadayon sa amun negosyo. May mga naval base man rugya kag isara amo ang NAS Brunswick. Masadya kada tuig hay may ralantawun nga selebrasyon kada 15-16 kang Septeyembre. May palupad, ika-14 pa lang ga-praktis run sanda. Kon kaisa ginadara man kami ka akun bayaw sa paglantaw ka Airshow. Ang nagustuhan ko amo ang pagpalupad ka Navy’s Blue Angels kag ang ginalupad ni Mister ko kauna nga P3 Orion.

Rugya man ang lugar kang Bath Iron Works nga nagaserbisyo espesyal sa pagdesinyo kag paghimo kang tanan nga garamitun kang US Navy war Ship. Nakaagto man ako rugya kang gindara kami kang akun bayaw nga naga-obra sa amo nga navy shipyard. Nadumduman ko man gid dya bangud sa nagkaratabo man kadyang nagligad nga adlaw sa sangka navy shipyard sa DC.

Aimee Andaya Hilger/Pautwas Express

Pag-abot sa Europa, ginplanuhan namon ni banahon nga mag-road trip sa Germany, Netherlands, Belgium kag Paris. Baw nakunyag gid ako, daw sa ano bala raku nga lugar maagtunan ko. Antes ang road trip ginpreparar ang mga kinahanglanon. Balon nga pagkaon-tsek, tent-tsek, sulo, ulunan, kapay kag baratangan-tsek, irimnon, bulong, irislan, i-pad, laptop kag mapa-Tsek! Pagkatapos magpagasolina, nag-umpisa ang napulo namon ka adlaw nga road trip. Kasadya gid, ginapanumdom ko lang ang paglagaw sa kawayangan kang Dao kauna, kadya bahul dun nga mga dalan ang ginaagyan ko.

Sa Germany wara it speed limit ang andang autoban ukon highway sa aton. Pa-gusto si banahon sa pagpalagan ka sarakyan ugaring nahadluk ako. Mayad lang pag-abot sa boundary kang Germany kag Netherlands may speed limit dun. Ang poblema wara nagagana ang amon navigator, sangka gamit nga makatugro kang husto nga direksyon kang mga lugar nga gusto mo agtunan.Syempre nagbalik kami sa sinauna nga sistema kang pagbiyahe.Gamit ang mapa ako ang nakatuka nga magtugro kang direksyon.Ang ugtas ni banahon kay indi ako kamaan magbasa kang mapa! Paano ko abi mabasa ang mga tinaga sa Dutch?Namag-o gid ako.Antes ko mahitso basa ang lugar nakalagpas kami dun.

Ang una namon nga aragtunan, Tilburg,Netherlands.Tuyo ko nga bisitahon ang akon suod nga paryente nga nakabihag man ka sangka Dutch.Buhay dun kami wara makakitaay kag gusto ko man makita ang andang produkto. Marapit dun lang kami daad sa andang nga lugar ugaring nagtalang kami ni banahon. Nalab-utan kami darwa ka oras ka libot libot sa autoban. Mayad lang gin-abat kami kang mabuot nga uyab ni paryente. Ang ugtas nabayluhan kang kasadya kang nagkitaay kami ni paryente.Malawid nga daan nga mga tinuig nga wara kami nakakitaay nga darwa. Indi matapos tapos ang istorya kay raku ang natipon nga inug-istorya sa sara kag sara. Dugangan pa gid kang andang maanyag nga bata, daw sa indi ako maurat ka ulit. Namit nga pagkaon kag mayad nga akomodasyon ang una namon nga nahapitan ni banahon. Mabugo man daad ang sangka gabii ugaring kinahanglan namon ni banahon nga magpadayon sa biyahe.

Halin sa balay kang akon suod nga paryente nagbiyahe liwat kami apat ka oras paagto sa Texel Island, ang pinakabahul nga camping site sa Europa. Gamit liwan ang mapa, kinahanglan namon pa gid nga usuyon ang malawid nga mga dalanon. Hay, naga-init ang ulo ko magbasa kang mga lugar nga indi ko maintindihan kay nagadali si banahon. Mayad lang may mga manami kami nga mga lugar nga naagyan. Kalabanan sa mga naagyan namon mga wayang nga buta kang hilamon, gagmay nga mga bulak kang mga taramnan.Raku man ang mga nakita ko nga baka kag mga karnero nga nagaharab kang hilamon.Daw kanami gid turukon ugaring indi ko lang mabuksan ang bintana kang sarakyan kay mabaho. Raku nga parte kang Netherlands nahimo kauna paagi sa pagtampok kang lupa sa baybay. Gani ang iba nga mga lugar sa Netherlands kadya naga-amat-amat ugdang hambal ni banahon. Mayad lang mayad gid ang sea wall nga andang ginhimo. Indi madali-dali baha. Kung pwede lang madara ang dyang teknolohiya sa Pilipinas sarang gid daad malikawan ang baha.

Nalipay man ako maglantaw sa mga naagyan namon nga mga windmills. Sa postcard ko lang dya kauna nakita. Hambal ni banahon daw bata ako nga nakita kang bahul nga paskwa. Paglab-ot sa Puerto nagsakay kami sa barko para magtabok sa isla. Wara gani ako nakabatyag nga nagautaw dun kami sa tunga ka lawud.Sa pinsar ko lang kung daad pareho lang kadya ang ro-ro sa Pilipinas daw manami gid daad maglibot sa iba nga isla dara ang sarakyan. Ugaring magluwas sa daan nga barko ang gamit ta, masami pa nga may bagyo nga nagasulod sa pungsod gani pira dun ka trahedya sa barko ang natabo. Mas raku daad kita nga makita nga mga manami nga lugar rugyan sa Pilipinas kag manami nga mga baybayon.

Pag-abot sa isla nagdiretso kami ni banahon sa camping site.Sa una nga bes naka-camping ako sa Europa. Nagplastar kami kang amon nga tent sa ibabaw kang “sand dunes” ukon mga manaba nga bukid nga nahimo sa baras. Halin sa amon lokasyon makita ang baybay. Matinlo ang tubig kag binit baybay kay bawal ang maghaboy kang basura. Sa Europa ang mga tawo nagasunod sa insakto nga waste disposal ukon paghaboy kang basura. Kon sa Germany pa mabayad ikaw kang multa kon indi mo dya masunod ka mayad.Tatlo ka mga basurahan ang nabutang sa atubang kang kada balay. May rugyan nga para sa recyclable, non- recyclable, kag kitchen waste.

Naglagaw lagaw kami ni banahon sa binit baybay. Gusto ko man daad magtampisaw sa tubig ugaring maramig. Pagbalik sa tent naghimos ka iyapon para makakaon samtang nagasalop ang adlaw. Ahhhh daw sa sangka eksena lang sa sangka romantiko nga pelikula. Iyapon, bulak halin kay banahon,irimnon, maramig nga dapya kang hangin, kag nagasalop nga adlaw. Naghipos ako kag nagpasalamat sa akon Amigo sa Langit sa pagtugro kanakon kang grasya, kang gugma, kang kaanyag kang palibot kag kang sangka pinakamayad nga kaimaw sa pagpangabuhi!

Nagtener kami tatlo ka gabii sa isla. Nagbisekleta palibot sa isla, nagtiraw kang lokal nga keso,nagpanaw-panaw sa baybayon,naglantaw sa mga bituon, nagbayluhanay istorya sa pagsalop kang adlaw, nagpanimuron sa amon magamay nga balay-balay sa tatlo ka mahamog nga gabii. Wara dun ako natingala kon andut raku sa mga tawo halin sa mga nagkalain lain nga lugar sa Europa ang nagatener sa dyang lugar sa tagsa ka summer. Kon pwede lang magtener sa dyang lugar sa malawid lawid nga mga inadlaw ugaring kinahanglan ko maman-an kon ano pa ang sarang nga mapakita kang Europa kanakon. Basi pa lang raku pa nga kaanyag kang dyang parte kang kalibutan ang makita ko.

I-klik para sa link kang The Travel Guide: Discover Germany diin nag-travel report si miga Aimee – sa ika 14:30 nga minuto – kang dyang andang biyahe.

“Bather” ni Fernando Amorsolo (1956) / Pearl of the Orient: Discover Old Philippines/ https://www.facebook.com/DiscoverOldPhilippines

Pangga Gen/taga-uma@manila

Kun nagapanihul gani si Laki, amo run da kag magdulhog si Bayi. Sa suba, rugto sa may bubon, latas kang taramnanan, ang labador sa hawak – sangka putos nga ralabhan.

May pangka bug-ungan nga gaistar sa bubon sa suba. Sa unahan kang suba, ang turugban. Nalawit ang karbaw sa gamut kang balanga-an. Nabatian kang karbaw ang panihul kang Laki, amo nagwaug-waug kang liug. Duro run nga kalapata kag langaw ang napatay ka anang ikug. Gusto run kang karbaw magharab kang hilamon sa takas.

Naglumpat ang pangka bug-ungan sa sulod kang bubon kang matungtong kang Bayi ang labador sa mga bato sa baba kang bubon. Kun may ihi run kang pangka ang tubig, masaruk ka pa bala? Ipanglaba man, labi na gid kun irigos?

Sa marayu naga-obra ang asawa ni Laki. Nagniriwang run kang urihi na nga pag-uli sa pagtatap sa mga bata kang iba nga tawo para may pagkaun kag bayo anang kaugalingon nga mga bata. Ang Bayi, daraga – laon-laon. ‘May aslum pa gid man,’ kun huring-huring pa sa mga tiyangge ang maghusga. Ginatatap kang Bayi, sangka kaingud, ang tatlo ka mga bata kang Laki kag anang asawa. ‘Mayad man ra,’ kun huring-huring pa liwan sa mga tiyangge ang patihan.

Kuno abi sa karbaw sa turugban ang agto ni Laki. Bukon ana dyang karbaw. Natabuan lang nga gapanihul man ang tag-iya kang karbaw, amo nga natublag ang mga umbok sa cogon sa banglid. Rapit gilang anang mga tikang sa suba.

Ihi kang pangka sa tubig sa bubon kag may kabadyangan sa takas sa unahan kang puno kang balanga-an? Ginbilin kang Bayi ang labador. Wara it pagkalingkang sa mga bato. Wara ruman kitaa sa sinaw kang tubig kang bubon ang pangka.

Pabay-i ang ralabhan, ang pangka, ang karbaw, ang panihul. Rabong ang kabadyangan, lapad ang mga dahon.

‘Kag man-an n’yo run ang sunod nga natabo,’ huring-huring liwan sa mga tiyangge sa baryo.

Ang matuod, wara it may nakamaan kun ano gid man ang natabo, bisan pa sugid kang nagapanihul nga tag-iya kang karbaw, nakita na ang pares kang mga tsinelas kang Bayi kag Laki sa amo nga kabadyangan. Labaw sa tanan, nabatian na ang sangka pinasahi nga tunog, sobra pa kanami sa panihul. Bisan gani kuno ang pangka bug-ungan, nga nagguwa run sa bubon kag nagatindug run sa bahul nga bato sa ingud kang labador, kag ang karbaw nga saku sa pagwaug kang liug kag paghanut kang mga kalapata kag langaw nakaduloy man – naurungan sa amo nga kanamit kang tunog.

Halin katu, ginsugid man sa mga tiyangge hasta sa kaiping nga mga baryo ang amo nga kabadyangan.

Kun sangka alamat dya, mahimo masugid nga halin katu, wara run nakita ang Bayi kag Laki. Kun himuon nga istorya kang kaharadlukan, mahimo hambalun nga nagamurto halin katu sa amo nga lugar kag mabatian ang amo nga tunog.

Sangka butig dyang istorya, himu-himo ko lang, pati kamo.

Pero matuod nga may sikreto ang mga suba kag banglid sa baryo. Kauna. Kadya daw wara run. Ragkul run ang mga bata kang mga suba kag banglid. Bura run ang mga huring-huring. Sa masunod nga adlaw, daw aso nga naglabay, daw wara run it sunog sa panit, daw wara run nagapadalhit kang suruk-suruk. ‘Nagbusong si Ano?!’ ‘Nagdayunay sanday Ano?!’ ‘Te, ano?!’

May mga turugban pa, wara run it mga bubon: padayon ang kabuhi, kag sangka manami run nga butang ang malingkang kag makunyag sa pagrulupad kang mga pispis halin sa cogon, sa kulas kang sawa, sa pagsug-alaw sa mga mata kang pangka bug-ungan, sa pagdumdum kang tinaga nga ‘kalapata.’

Jigsz NS/Byahe sa Kinabuhi

Mayad run lang nakakita ako kang medyo barato gawa komparar sa iban. Ang Geneva City Hostel. Daw para sa mga backpackers, mga estudyante, mga bataun. Simple lang man ang mga kuarto ugaring tama ka gamay. Kung bahul ang imo maleta, magutok sa kuarto. Turugan lang gid. Kag wara ti banyo kag kasilyas sa sulud kang kuarto kungdi ma-gwa kaw pa sa kuarto mo, kag ang iban nga kuarto makagamit man. Gani nga paunahay sa banyo kag kasilyas, nga parehas sa dormitoryo sa kolehiyo.

Manami man ang mga staff kang hostel. Mabinuligon. Tungud siguro nga daw ka impormal lang rugto kompara sa mga bahul nga hotel. Daw mas maalwan ang mga bataun pa sangsa sa daw may edad run. Namigo namun ang sangka Italyano nga estudyante nga naga-obra man rugto, ngaran na Davide. Duro ang bulig na man kanamun. Siguro daw mga magurang lang ang turuk na kanamun. Duro ang amun mga pamangkot kag duro man ang ana pasensya sa pagsabat. Nagbulig pa gani tana sa akun nga labada. Daw ako lang ang namayha.

Pagka-check-in namun, gintugruan man kami kang card nga para sa mga tren, bus kag tram sa syudad kang Geneva. Libre ang sarakyan publiko sa mga turista. Kada sara kanamun may dyan nga card ukon city pass. Gani wara run kami nag-gasto pa bakal kang tiket maglibot-libot sa syudad. Pagusto lang kami saka-panaog sa mga tram kag bus. Kag sa tren pa-agto sa airport. Basta hindi mo lang pagduraun. Kung madura gani imo city pass, wara kaw run ti gamiton kungdi magbakal gid kaw kang tiket. Ang sangka imaw namun nadura man ang ana pass. Gin-mangkot na ang staff kung puede matugruan liwat. Nalooy man siguro kag gintugruan tana liwat.

May nagkuun nga tanan mahal sa Geneva luwas lamang sa tsokolate kag relo. Gani sa amun pinsar, kung mamakal gid man kami, amo lang ra amun baklun. Bilang pasalubong. May parte kang syudad kung sa diin ang tanan nga mga bantog nga ngaran kang mga relo may anda nga opisina kag gamay nga workshop.

Duro ang mga lain-lain nga lahi rugto tungod duro nga mga internasyonal nga organisasyon rugto naga opisina. Ilabi na gid ang United Nations. French ang pinaka-lengwahe nanda rugto. Duro man ang nasugata namun nga mga Pinoy, may mga propesyonal, may mga sosyal, kag may mga simple lang. May mga bugalon, mga hambog, kag sa pihak nga bahin, may mga binuligon man. May mga manol man gani, abay run kami dyan karia. Sadya lang mag-panaw-panaw sa syudad nga dya. Nag-agto kami rugto sa lugar kang UN kag nagpa-piktyur sa water fountains nga parehas makita sa Market Market sa atun, ukon sa Promenade sa Bangkok, kag sa iban pa nga mga lugar siguro. Rugto man makita ang nagahilera nga mga bandila, kag ang higante nga purungkuan (Broken Chair) nga monumento kang mga naduraan kang kabuhi kag parte kang lawas tungod sa land mines. Nagpanaw kami gamay kag may nakita kami nga museum. Libre lang kungdi nagsulud kami kag naglibot-libot man rugto. Manami ang mga ginapakita nga mga butang, ugaring gamay lang ang maintindihan ko nga mga nakasulat hay French ang gamit nanda. Pero kanami lang turukun hay makita mo man ang istorya kang ginapakita bisan sa arte kag drawing lang.

Pagkatapos sa museum nag-panaw liwat kami paagto sa Jardines Botanique. Rapit lang man. Bahul bahul nga lugar. Rugto makita ang mga lain-lain nga mga tanum nga makita sa bilog nga kalibutan. May mga tema sa kada parte kang hardin. Ang nanami-an ko gid ang mga bangko kung sa diin puede ikaw ka pungko kag magbasa-basa, ukon magkaun kang imo balun, ukon mag-pahuway. Manami kung ang bangko sa idalum kang bahul nga kahoy agud matabunan ang sirak kang adlaw kag hindi masilaw. Ang mga puti nanami-an magpungko sa tunga nga magpa-init tungud talagsa lang man sanda makakita kang sirak kang adlaw.

Halin sa hardin nagsakay kami kang bus pabalik sa syudad kag nagpanaog kami rapit sa Lake Geneva ukon Lake Leman. Bahul katama kag may parte kang lake nga rugto sa France. Manami ang mga ralantawun rugto kag nagpanaw-panaw liwat kami, kag nagkodakay. May bahul nga Water Sprout sa tunga kag duro ang naga-pa-kodak man rugto. Duro man ang mga tawo nga nagapanaw-panaw, daw parehas lang man rugto sa atun sa atubang kang MOA, ugaring daw ligwa kag daw tawhay gawa sa Geneva. Kag limpyo. Nami ang sirak kang adlaw gani nga daw kasadya lang sa palibot. May mga gagmay nga mga baroto nga puede ma-rentahan kung gusto nimo nga magboating sa lake.

Kang natak-an run kami, nag-panaw kami kag maghulat kang bus liwat agud maglibot sa iban pa nga parte kang syudad. Samtang nagahulat kami sa bus stop, may iban man nga mga tawo nga nagahulat. May sangka bayi nga nag-abot. Pagkatapos may nagsunod ka na nga sangka bayi nga daw gina-away na. Nahadlok kami basi kung ano ang matabo. Nagasinggitan ang ikarwa nga bayi nga daw lingin. Ugaring wara lang ginasapak kang una nga bayi. Wara kami kamaan kung kilalahay sanda ukon hindi. Gadali kami nga mag-abot run ang bus. Nagpanaw ang ikarwa nga bayi ugaring sige pa ang balikid na, nga daw mabalik pa. Pag-abot kang bus daw nakaginhawa man kami kang hilway.

Daw joy ride ang ginhimo namun. Nagpanaog kami sa bus pag-abot sa pihak kang lake kag rugto nagpanaw-panaw man kami. Asta nga nakalambot kami sa lugar nga may Flower Clock. Bulos-bulos man ang mga turista sa pagposing. May sangka mag-asawa nga mal-am run kag nagpa-piktyur sa atubang kang flower clock. Naga-holding hands nga daw magnobyo lang. Kanami kananda lantawun. Daw ka-irima lang, kag ginsunlog ko ang mga imaw ko nga mga daraga pa nga sa sunod da nga agto rugya dapat may imaw run sanda nga parehas kang mga mal-am nga dya.

Nagutom kami kungdi nagbalik liwat kami rugto sa tunga, sa estasyunan kang tren nayun. Nangita kang irigma-un namun. Nagpizza kami. Pagkatapos naglagaw-lagaw kag nagshopping. Kang tsokolate kag relo. Pagkahapon nagbalik run kami sa hostel tungod mayapon kami rugto sa balay kang akun mga kakilala nga mga Indian. Gin-abat kami kang bana kag antes mag-agto sa anda nga balay, ginlibot na anay kami sa sagwa kang syudad. Rugto nakita namun ang lokal nga mga pagsinarayu kag ang mga panimalay. Pagkatapos nagsulud kami sa parte kang France, ang banwa kang Voltaire. Manami man nga lugar. Duro ang naga-istar sa lugar nga dya kang France kag naga-obra sa Geneva. Tungod mas barato. Kalabanan man kananda rugto pa ga agto sa Paris agud magshopping tungod mas barato rugto. Masadya man ang amon paniyapon rugto kananda. Indian food ang putahe kag manamit man. Busog-busog gid kami kag nasadyahan gid kami nga nagkitaay kami liwat pagkatapos kang mga darwa ka tuig. Ang anda mga bata mga tin-edyer run, kang una ako ang mas taas kananda, ugaring kadya mas taas pa sanda kanakun.

Gamay lang nga syudad ang Geneva. Masadya ang amun pagbisita rugto. Pagkasunod nga adlaw, nagpreparar run kami magbyahe paagto sa Amsterdam. Kabay nga wara pa kamo nakapoy sa pagsunod sa amun nga byahe.

https://www.facebook.com/pages/The-Official-Garden-of-the-Gods-Park-Page

Nang Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Sa amun pag-istar sa Colorado Springs, kaduru lang nga mga lugar kag mga atraksyon ang amun ginlagawan. Isara run rugya ang Garden of the God’s. Makita ninyo sa litrato kon andut nga ginatawag dya nga Hardin kang Dios.

Maagyan man namun dya kun mag-agto sa Manitou Springs pa Pikes Peak Summit. Ang distansya halin sa amo nga park pa Pikes Peak Summit indi magsobra sa 25 minutos. Ang dya nga park nagatindug sa 1323 acre = 535.399105 hektaryas. Narehistro dya sa National Natural Landmark. Makatugro gid dya ka inspirasyon kanimo samtang galantaw ikaw ka mga daragkul, mapula kag mataas nga mga bato. Hamak timo mga 300 foot ang kataasun ka na-porma nga mga sandstone nga nagatindug sa likudan kang nagakapa nga Pikes Peak. Sa akun pagturuk kadyang mga mataas kag mapula nga bato naisip ko ang makagagahum nga Dios, ang naghimo kang tanan nga butang sa kalibutan, ilabi na sa mga tawo nga naghimo man kadya. Kag rugya man ginatawag nga Kissing Camel nga bato. Nakapayuhum man gid kanakun ang amo nga imahen kang bato.

May terasa rugya diin makapa-litrato kag labi pa nga makapa-Wow kanimo sa kanami nga view, sa guwa man ukon sulod.
Manami man ang andang gift shop nga may pirilian ikaw kang mga Native American pottery kag jewelry, geology gifts, books, apparel kag keepsakes. Ang nagustuhan ko amo ang pinakamatahum nga photographed landscapes ka Colorado samtang nagakaun sa glassed in cafe ukon halin sa terrace nga galantaw ka park. Sa diin pa abi ikaw makaun sa sulud kang postcard?

https://www.facebook.com/pages/The-Official-Garden-of-the-Gods-Park-Page

Salamat gid sa Ginuo nga nakabisita ako sa dyang lugar kag masadya nga ginadumdom kadya kag ginapaambit kaninyo rugya sa Balay Sugidanun. Basta padayon lang nga mayad akun lawas, duro pa nga istorya. God Bless kag Happy Weekend halin kanakun rugya sa Maine.

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com

@Dept. of Literature, De La Salle University, Manila

Official Press Release via Facebook

The De La Salle University Department of Literature, in cooperation with NBDB, will be conducting "Teaching in the City," a STORYTELLING WORKSHOP FOR TEACHERS (Pre-elementary, Elementary, Highschool/College levels) FOR FREE on NOVEMBER 12, 2013, from 10 AM to 6 PM, at De La Salle University-Manila. The workshop will include free lunch and workshop kits, and certificates will be given to participating teachers at the end of the program.

The workshop aims to enhance teachers’ skills in storytelling and oral reading, and thus help to make them better ambassadors of reading in the classroom as well as in their own homes and communities.

The workshop highlight is a plenary session with international storyteller Kamini Ramachandran, who will demonstrate, and engage participants in, the art of storytelling. There will also be an inspirational talk by multi-awarded writer, critic, and teacher Dr. Isagani R. Cruz, followed by parallel demo-talks on engaging the text in classroom teaching.

Interested parties may send the following information to espiritu_johann@yahoo.com for registration:

FULL NAME
SCHOOL/EMPLOYER
GRADE/LEVEL/YEAR TAUGHT

Only the first 150 registrants will be included in the program.

There are more! All for free. Here's the program:

@Department of Literature, De La Salle University, Manila

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com


'Mr. Mojo' /Orihinal nga ilustrasyon kang tagsulat

Nenen Geremia-Lachica/Bag-ong Bahit

Ginpili namun ang “Mojo Designs” nga ngaran sa amun bag-o ginsayluhan nga pwesto-baraligyaan kang 2006 sa sangka weekend flea market rugya. Pamatyag namun nga nagasantu ang ngaran sa ginabaligya namun nga mga classic rock t-shirts kag memorabilia, dugangan ka mga gitara, amplifiers kag iban pa nga mga pagkabutang angut sa tema kang amun tienda.

Sa amun pagtakud kang banner nga may bahul nga ngaran, nag-agi ang sangka kilala namun nga isara man sa mga may pwesto sa tindahan. Daw wara dayon magsarado baba na kang nabasahan na ang nagabarakang nga ngaran. Gintawag na ako kag ginhutikan dara ang pagyuhum nga daw may dalum pa gid nga gusto hambalun: Sweetheart, do you know what mojo means? Sa pinsar ko lang, ano gid panumduman kang hilabtera nga dya, wara gid kami it binasahan? Nagyuhum lang ako sa pagsabat: huud. Dayon ginpurutikaan ko ka paathag hasta nga nagkiput baba na.

Ang tinaga nga “mojo” orihinal nga gingamit ka mga African Americans nga nagapatigayon kang tumanduk nga mga pagsurondan sa magic kauna. Ang mojo nagatumud sa sangka gamay nga bag ukon puyo-puyo nga ginasudlan kang “magic spell” ukon orasyon kag “charms” ukon mga bagay nga ginapatihan may birtud nga makabulig sa tag-iya. Ang mojo masami ginasambit ka mga manogkanta kang “blues”, mga komposo nga nagadokumento kang kalabanan masubu kag puraut nga pangabuhi kang itum nga mga mangunguma sa naidalum nga mapa kang America. Para sa nagapati sa mojo, ang pagtago, pagtipig ukon pagpanag-iya kadya makatugru kang mayad nga swerte.

Sa atun, sarang siguro ipaanggid ang mojo bag sa karmen, ang itum nga daw gaming nga ulonan nga ginasudlan ka mga kon ano-ano nga mga bagay nga ginapatihan panagang ukon proteksyon kang lawas kag dungan. Ang karmen ginasibit sa mga lapsag ukon kabataan, serbi pangontra sa tuyaw ukon bugno kang may malain it ginhawa kuno.

Nataw-an kang iba nga kahulugan ang mojo kang pagguwa kang banda, “The Doors” katong 1966. Ang banda isara sa mga nagturuhaw kag nangin bantog katong dekada 1960s hasta 1970s, ang “psychedelic era” ukon panahon kang pag-usar ka mga droga nga nagbukas kag naglabugay kang utok ka mga nagausar nga nagdara kuno kananda sa matayog nga mga halintang kang paminsarun. Nag-epekto dya sa musika, arte, kag pangginawi kato nga panyempo. Ang “The Doors” nangin bantog indi lamang sa paglakut kang ma-binalaybay nga mga tinaga, sa pinasahi nga huni kang keyboard, gitara kag drums kundi pati sa pagka-kontrobersyal kang gwapuhon kag karinyoso nga bokalista, Jim Morrison. Sa “L.A. Woman” nga kanta, ang linya, “Mr. Mojo Risin’” daw kuryente nga nag-angut direkta kang tinaga nga mojo sa sekswalidad kang pagkalaki. Suno sa interbyu sa mga nabilin nga myembro kang banda, ang “Mr. Mojo Risin’” sangka “anagram” ukon pagbaylo kang pagpasunod ka mga letra ka ngaran ni Jim Morrison.

Kutub sa kar-on nga panyempo, ang mojo ginagamit sa pagtumud sa “sex appeal” pero sarang man magtumud sa kinaadman ukon talento. Pwede man dya gamitun sa pagtumud sa kabilugan nga pagsarig kang tawo sa anang kaugalingun nga ikasarang. Ayhan padayon nga mataw-an dya ka lain pa gid nga kahulugan sa pagpanaw kang panahon kag sa darayon nga pag-usar.

Ang mojo ni Jim Morrison nag-obra kutub lang sa tuig 1971 kang tana napatay tungud sa pag-abusar sa droga kag irimnun. Sangka tuig antes kay Morrison, darwa ka bantog nga mga musikero ang nagsundanay nga nasapwan lamang sa andang kwarto nga patay: si Jimi Hendrix kag si Janis Joplin. Tatlo sanda kadya nagaedad lamang kang 27 anyos kang napatay. Sa mga nagabantay sa kalibutan kang rock and roll nga musika, may nagapati nga may sumpa ang edad nga 27 sa mga bantog nga musikero. Ang pinakaurihi nga nalista sa dyang pinasahi nga katiringban, “27Club” amo sanday Kurt Cobain kang banda “Nirvana” kag ang British nga bokalista, Amy Winehouse.

Naga-edad man ka 27 ukon bukun, duro nga mga musikero ang nag-experimento, nag-usar, nag-abusar kag nangin biktima kang droga kag irimnun. Masubu pinsarun nga wara run ang iban kananda nga nagtugru kang pinasahi nga kontribusyon sa kalibutan kang rock and roll. Tanan sanda daw mga kometa nga nagsiga sa kahawaan kang musika kag hinali lang nadura. Ria ayhan tungud masubu, mamingaw kuno rugto sa putok-putokan kang kadarag-an? Ang droga, irimnun, pag-eskandalo kag padayon nga paghimo kang pagpakahuya kang andang kaugalingun sa publiko isara ayhan ka pagpangayo kang tabang? Sa karayu gid siguro kang andang nalab-ot nga wara’t pamilya, abyan, grupo ukon pagtuo nga nakahingagaw parapit sa pagsalbar kananda. Sa pagkatayog kang andang ginlupad, ayhan nawad-an sanda kang mojo sa pagpadayon pa. Pero ang mojo kang andang musika, komposo kag kanta nagapabilin sa gihapon.

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com

'Ang Pikes Peak sa snow' / http://blog.pikes-peak.com

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Suno sa istorya, ang Pikes Peak indi bulkan kag dya wara nakaagi nga may bulkan. Nahimo ang bukid halin sa isara ka mainit nga molten nga bato. Ang granite nga bato nakita 20 miles sa kadalumun kang naibabaw nga lupa. Kang mga isara ka bilyon ka tinuig ang nagligad, ang molten nga bato nag-awut kag nagramig sa idalum kang naibabaw nga lupa. Ang kabaskug sa sulud kang naibabaw nga lupa nagtulod sa mga bato pasaka kag nakahurma kang dome shaped nga bukid nga may madamul nga layer kang lupa kag mahumuk nga bato. Sa panahon kag erosion amo napahalog ang malum-uk nga layer kag gindara parayu. Sa ginatos kag sangkalibo nga tinuig nga pag-erosion, ang mataas nga granite nga bukid nahamtang, exposed, nga daw bahul nga kinihad kang bato kag nagahulat kang sculptor nga makadihon.

Duru kag manarisari nga mga atraksyon sa lugar kang Colorado Springs. Paris kang Garden of the Gods, Ghost Town Museum, Adventure Out West, Air Force Academy Athletics, the Airplane Restaurant, Cheyenne Zoo, Cheyenne Mountain State Park, North Pole Santa Workshop, Colorado Springs World Arena, Colorado Springs Flea Market, NORAD kag duru pa ilabi na gid ang Pikes Peak.

Amo gid dya ang una nga lugar amun gin-agtunan, gamay kag anum pa lang ka bulan ang akun bata nga si Peter. Gani akun man gid dya nadumduman. Ginsaka namun dyang bukid sakay sa kotse. Ang sarakyan kuri ang pagpadalagan, 5 minutes/mile lang. Naghambal ako nga nami pa gani siguro panawun kay daw madasig pa ang pagpanaw kag pagbisikleta ka mga tawo sangsa dalagan kang sarakyan. Duro ang mga tawo nagapanaw lamang pasaka sa bukid. Makita ang dalan nga inagyan. Nami gid nga lantawon ang atraksyon kang lugar kag maapresyar ang mga ralantawun nga makatugro kasadya.

Sa maagyan, may North Slope Recreation Area, Crystal Reservoir Gift Shop, Historic Glen Cove Inn, kag ang Summit House. May tatlo ka lakes para makapamunit ka isda, picnic areas, hiking trails kag ang mga Ohh - Ahh nga taran-awun sa palibot. Makapundo kag makalantaw kag makilala ang “Ranger” kag makatuon kag makapamati kang istorya natungud sa bukid. Kag kon ano pa nga mga gina-offer nga serbisyo para sa mga nagabisita agud tu ang mga basic nga kinahanglanun sa adlaw matugruan kalingawan kag memorable. Ay katahum lang lantawun nga nagahingapos akun pagginhawa makita ang mga taran-awun nga ma-enjoy gid ang mga spectacular views halin sa idalum pasaka sa bukid paagto sa 14,115 feet kang Pikes Peak. Sa Summit House may gift shop, rest rooms; snack shop nga may manamit nga homemade doughnuts ma-enjoy sa pagsakay panaug sa amo nga bukid.

Kang nagbisita kami sa Pikes Peak Historical Street Railway Foundation dya isara ka museum kag trolley restoration shops kang 1988 Chicago, Rock Island & Pacific Railroad house, Ride a 1947PCC car. Naisip ko man nga kanami pensaron nga apat ka tuig run ang pangarwa ko nga bata nga si Louie kang nag-100 ka tuig man dya.

© 2009 Randy Rogers via http://pikespeak.us.com

Sa amun pagbiyahe pasaka maagyan ang amo nga Ruxton Creek sa Englemann Canyon. Makita ang mga kahoy nga Colorado Blue Spruce kag Ponderosa Pine. Ang konduktor nami ang pagtudlo ka alima na sa guwa sa mga narisari nga itsura kag shapes nga ma-imagine mo makita sa higante nga mga bato nga sa pihak kag pihak kang train. May dyan nga Minnehaha Falls, ang pagsumalangay kang darwa ka train, ang nagapanaog kag ang nagapasaka nga train. Sa ginsakupan nga lupa kang Ruxton Park, ang train nagaagi sa ginatawag nga “Hell Gate,” natural nga pagsulud sa mga bukid. Sa pira ka minutos, ang train maagi sa Deer Park, makita man gid ang deer nga nagaturuk man gid, kag makita ang apat ka milya malantawan ang Pikes Peak, ang view ka bukid, sa madali makaabot run sa paga-agtunan. Sa mga lima ka minuto, umpisa liwan ang pagsaka nga mataas, Lake Moraine kag bukid Almagre makita ang duru nga mga kahoy, may Bristlecone Pine, ang iba napakamal-am run nga gakabuhi pa sa kalibutan gin-estimate may dyan nga mga kahoy kang Pikes Peak ay sobra 2000 ka tuig. Sa pagsaka sa ibabaw ka timberline, malantaw ang kalbo nga bukid ang mga kahoy nag-untat ang pagtubu, dya ay permanente nga frost, ang lupa fozen year-round. Ang nagtubo amo ang Alpine tundra, mixture kang mosses, grasses kag wildflowers.

Pikes Peak /http://travel.usnews.com

Sobra trenta minuto ang ginapahintulot nga magpabilin sa taas kang Pikes Peak. Ang rason nga ang kalabanan sa mga tawo umpisa mabatyagan ang epekto kang high altitude. Pareho ko nga makasuka, sakit kag lingin ka ulo sa pagpundo pa lang gani kang train gasuruka na ako (mayha gid ako eh sa mga tawo nga gaturuk kanakun). Ang staff kang Aramark (ginapanag-iyahan kang Ciudad kang Colorado Springs) sa Summit House nagaserbe ka mga linibo nga mga tawo kada adlaw. Admirable nga pag-obra dya nga ginpatindug kang tuig 1960’s. Mayad lang man kami may balon nga pagkaun kag irimnon pero ang ginbakal sa Cog Railway Café, pasensiya kamo indi tugutan nga madara sa sulud tungud nga limitado ang purungkuan sa Summit House.

Sa pag-abot sa Summit kang Pikes Peak ang pagshare ka visyon nga inspired ni Katherine Lee Bates sa pagsulat “America the Beautiful”. Sa pagbiyahe 19 ka milya kang Pikes Peak Highway, ang pinakamataas nga toll road, ma-enjoy ang mga Ohh –Ahh- Wow nga mga scenic vistas kag matahum nga wilderness. I-Google lang ninyo kag mabasahan kag makita ninyo ang mga letrato ka mga narisari nga mga atraksyo kang Colorado Springs.

Akun dya nadumduman ang kanta nga "America the Beautiful" nga permi ko man gid gani ginakanta katu. Sa urihi ko na lang naman-an ang istorya sa likod kang ginakanta ko natungud nakita ko kag nabasahan ko mismo ang amo nga binalaybay. National hymn gali dya kang United States nga gin-adapt halin sa binalaybay kang Wellesley College sa Wellesley, Massachussettes. Ginsulat kang English professor nga si Katharine Lee Bates kang 1893.

America the Beautiful
by Katherine Lee Bates (1859-1929)

http://falmouthhistoricalsociety.org

O beautiful for spacious skies,
For amber waves of grain,
For purple mountain majesties
Above the fruited plain!
America! America!
God shed His grace on thee,
And crown thy good with brotherhood
From sea to shining sea!
O beautiful for pilgrim feet,
Whose stern impassioned stress
A thoroughfare for freedom beat
Across the wilderness!
America! America!
God mend thine every flaw,
Confirm thy soul in self-control,
Thy liberty in law!
O beautiful for heroes proved
In liberating strife,
Who more than self their country loved,
And mercy more than life!
America! America!
May God thy gold refine,
Till all success be nobleness,
And every gain divine!
O beautiful for patriot dream
That sees beyond the years
Thine alabaster cities gleam
Undimmed by human tears!
America! America!
God shed His grace on thee,
And crown thy good with brotherhood,
From sea to shining sea!

Ginahandum liwan kang akun mga bata nga mabisita sanda sa Pikes Peak. Kon san-o man maabot rian nga adlaw, kabay pa kaluy-an kang Ginuo!

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com

Jeff Soto via http://www.lostateminor.com

Pangga Gen/taga-uma@manila

Makita man rugya ang panguyang kang bilog nga handa: sampudyot nga tinola nga manok, pira ka alupi ukon ibos, sangka timo kang bihon ukon pansit.

Ang busog amo ang mga manugpangadi kag huron nga nagasurunod. Mga buhi nga gutom. Mga kalag nga kun kis-a, daw nagalutaw lang: wara naangut sa lawas. Samtang pag-abot kang gabii, ang pag-bonfire sa tunga kang baryo. Buog kang saging, kang kamote kahoy, kang mais. Unluganay, harakhak, kag dugang nga kan-anay: paglingaw sa mga kalag, buhi man ukon patay. Pagkatapos, ang ginahulat kang tanan, ang liwan nga pagtukad-dulhog. Sa dyang tion, sa sangka tuyo: ang kabugaw sa takas sa unahan kang balay nanday Laloy. Lútô run; kinahanglan sakaun, kawitun, hamrusun kun madab-ut, ilabi na bangud ay, ano nga daw sa kadaluk?

Mahimo may mag-al-al nga ayam. Dyan man ang peligro kang pamuyayaw. Kahuruya, mabantog sa bilog nga baryo – may nagduruaw nga mga kalag, mga itum ang ulo! Si Mama Openg, laon nga tiya ni Nanay, nabantog sa pagpangsabya kang ihi halin sa arinola kun may gapangtiktik sa mga manok sa siklat, sa mga itlog, sa mga bulig kang saging, labi na sa mga sinako kang paray sa parayan.

Amo tana dya ang siri nga handumanan kang akun kabataan sa tagkaralag. Rayu kanamun ang patyo, ang mga nagdurulhog sa pagduaw kag pagpangamuyo sa andang mga minatay mga handumanan kang pagsaka kag panaug nanda sa traysikul, bitbit ang mga kandila kag bulak.

Ginakahadlukan namun nga mga bata ang patyo kang amun banwa nga nahamtang sa barangay Atabay. Sa binit gid dya kang karsada, malubsan sa pagpaagto kag pauli halin sa San Jose. Kaharadluk bangud sa mga tinaga nga nasulat sa arko kang gawang na kadya: KAMI KARON, KAMO DASON. Ano bala!

Ginahambal nanda nga great equalizer ang kamatayun bangud tanan kita mapatay, imol man ukon manggaranon. Pero daw indi dya bug-os nga tuod. Duro nga mga imol nga bisan sa andang kamatayun nahublasan kang dungug kag dignidad. Kolehiyo run ako kang mareyalisar ko kun andut duro sa mga taga-baryo ang wara pag-agto sa patyo. Indi lang bangud wara it paramasahe. Dya nga butang masagapan man tana pirme kang paagi, ilabi na bangud kisra sa santuig ang Piyesta Minatay. Te, ano bay? Isara sa rason nga bangud wara run it rulubngan nga mabisita. Sa lupa kabay tana ginalubung ang imol, sa pantyon (nitso) tana ang may-ara-ara ukon maysarang. Indi lang ako sigurado sa patakaran kang munisipyo kag simbahan pero man-an ko nga pagkalipas kang pira ka tuig, mapanas indi lang bangud sa uran kag init ang nalubngan kundi bangud kinahanglan ang espasyo para sa bag-o nga minatay. Amo man dya sa pantyon. May expiration date. Kag pwede run mabuslan ka iba. Ilabi na kun paryente.

Samtang ang iba ga-piknik sa bag-ong napintahan kag nalapidahan nga nitso kang andang mga pinalangga nga nagtaliwan, may mga iba dyan nga nagahapulas sa palibot kun sa diin dun gani natibsuk ang krus nga kahoy, sa diin nayun sa mga hilamon kag gagmay nga bulak natampukan ang andang pinalangga nga nagtaliwan.

Indi lang natun pagpalawidun pa ang istorya kang manunggul jar, ginasugid kang mga maaram nga patimaan kang kinauna nga pag-inugali parte sa minatay kag sa atun dumaan nga pagpati sa kalag, diin ginalubung ang mga dungganun nga tawo pareho kang datu. Nagabiyahe ang kalag paagto sa pihak nga kinabuhi, amo nga sa pagpati kang mga Katoliko, kinahanglan kang pagpangamuyo para mangin mamag-an andang biyahe, mapatawad andang mga sala, makaagto sa langit.

Kabugaw /http://www.123rf.com

Balik kita sa kabugaw. Andut paborito gid dya man nga target kang kabataan? Ako lang bala dya, kami sa amun baryo, ukon may pareho man kamo nga inagihan? Siguro sangka atraksyon anang mga siit, kag ang indi pagkaseguro nga matam-is, bisan pa lútô run. Ang pagtagas kang mga dúgà sa tunga kang mga unto, sa pagkisaw-kisaw kang mga mata sa kanamit man ukon kaaslum, sa pagkumos kadya kang mga tudlo kang maupakan kang mga alima, ano nga daw langit nga nalab-ut, lain nga sahi kang “kami karon, kamo dason” nga nagasinggit kang pagkabuhi, amo nga sige, pa-al-ala lang ang ayam, palagsa pa kun, maiwan tinyo hay dasig tamun nga mga bata magdalagan?

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com

Official Press Release via Email
San Agustin National Conference[CLICK PDF]
27-29 November 2013 /University of San Agustin /Iloilo City

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com

Official Press Release via Email

The Bienvenido N. Santos Creative Writing Center of De La Salle University-Manila is inviting young critics and scholars to apply for fellowship to KRITIKA 2014 National Workshop on Art and Cultural Criticism. In collaboration with the University of St. La Salle-Bacolod (USLS), this workshop will be held on April 20-26, 2014. Eminent critic and professor Rolando B. Tolentino is workshop director.

KRITIKA is envisioned to give young scholars who want to commit themselves to art criticism a forum where they could discuss their work and concerns with established art critics in the country. The workshop focuses on critical writing in the following arts: architecture, literature, theatre, film, dance, music, visual arts, and multi-art. For 2014, a fellowship will be given to food writing/criticism.

Ten (10) applicants will be chosen for the fellowships, which include transportation stipend and free board and lodging at Balay Kalinungan, USLS-Bacolod.

Application Requirements
1. Cover letter
Should include complete contact information of applicant.
2. Workshop manuscript
Manuscript should be an unpublished critical essay on any of the following arts: architecture, literature, film, music, theatre and performing arts, visual arts, multi-art, and gastronomy. It should be on work by Filipino artist/s. Preferred manuscripts are those that study the work of our National Artists. A study may choose to examine more than one art form. Manuscripts in a regional language (e.g. Cebuano, Hiligaynon) are welcome (must be accompanied by an abstract in English or Filipino, or a translated version in English or Filipino).
3. Curriculum vitae with photo
4. Copy of a sample published critical work (optional)
A sample publication should be a critical essay which appeared in a journal, periodical or anthology.

Interested applicants should submit their application to:
Shirley O. Lua
Director, Bienvenido N. Santos Creative Writing Center
De La Salle University, 2401 Taft Avenue , Manila
For email submission, please send to: bnscwc@yahoo.com.

Deadline for application is January 15, 2014. Applicants selected for the fellowships will be notified by mail in February. For inquiries, please contact the Center at (632) 5244611 local 233, or email bnscwc@yahoo.com, bnscwc@dlsu.edu.ph.

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Ang pagrespeto ang isara sa pito ka virtues nga dapat natun ikabuhi parehas kang pagpatawad, pagpalangga,kag pagpakamaayo. Kon matun-an dya kang bata samtang gamay pa, budlay gid madura bisan bahul dun. Malisud ang mangin ginikanan gani tugruan gid natun ka pagtahud ang mga ginikanan. Husto gid ang akun mga ginikanan sa dyang pagtudlo.
Kinahanglan man gid ang mga ginikanan ang mangin ehemplo kadya para madali sa mga bata ang pagsunod.

Kon ginarespeto mo ang imo ginikanan, makita dya kang imo kabataan kag ikaw man respetuhon nanda bilang ginikanan. Kon ang imo pamilya wara nagasunod sa tradisyon sa pagrespeto sa ginikanan, ikaw ang mag-umpisa para sa masunod kag duru pa nga henerasyon. Mapalarun gid ang imong pamilya kon mahimo mo dya.

Ang akun pangamuyo: Amay, tuguti ako maumpisahan ang pagrespeto Kanimo nga akun Amay sa langit. Salamat sa ginikanan nga Imo gintugru kanakun. Salamat sa regalo kag pagtudlo gindulot sa akun kabuhi paagi kananda. Tudloan mo ako sa pagpatawad sa ginkulang bisan sa pagpangamuyo nga ang akun mga kabataan kag ang iba makapatawad man. Buligi kami nga makita ang mga ginikanan nga magarespeto man sa anda mga kabataan kag giyahan nga makatugru man encourage kag pagpasalamat kananda, sa amun Ginuo Jesus, Amen.

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com

‘Up at Dawn’ ni Bobby Wong, Jr. /www.postcardsfrommanila.com

Tampuhaw dyang cellphone:
nagakudug ang limug sa mga letra
nga nagabalita kang paghugpa kang katalagman
dara kang hangin halin sa Japan, radiation ang ngaran,
tuga kang pag-meltdown kang nuclear plant
pagkatapos kang linog, kang tsunami, kang pagliso-alsa-
kupus kang kalibutan.

Gapa-abot run ang kamatayon!

Nagdali-dali ako sa paghanda, sa pagpauli.

Ginsarado ko ang mga bintana kag gawang,
ginhulat ang imo pag-abot sa kahipus.

Rugya, sa dyang damgo kang pagkabuhi kaimaw mo,
nga sangka paghulat kag paglaum, pagbiya kag pagpaubaya
sa pagpabilin ukon paghalin,
gintay-ug ako kang napat-ud: palangga ko gid man gali ikaw.

Kag rugya ako nagapahimuyong sa balay
nga buhay run natun rulubngan antes pa mabalita
dyang pag-abot kang katapusan kang kalibutan.
Imaw kita kadya nagkutkot, hasta kita makapuyan,
kag husto lang run gid man ang dalum na kadya
para malantaw natun sa pagpahuway
nga marayu sa isara kag isara.

Hulugan ko dya kang sinipad kang bulak: humut, duag, katam-is,
antes pa mag-abot ang linog, ang tsunami, ang radiation
antes pa magmahal ang gasolina, maduktan kang asik
kang giyera kang Libya kang Bahrain kang Saudi Arabia
ang atun isla kag magkinala-kala ang tanan kag matampukan
dyang atun rulubngan
kag mag-abot ikaw
kag indi run natun makita
bangud sa karsada run nagahamyangan ang mga bagol kag tul-an.

Swerte natun: naunahan natun ang atun kamatayon.
Kag sa tunga kadyang paghulat,
napat-ud ko
nga palangga ko gid man gali ikaw.

Amo nga namati ako kang balita, namati kang musika,
nagbasa kang libro, nagsulat kadyang binalaybay,
hasta nagdulum ang akun panurukan sa kalinung
kag indi ko run makita sa pensar ang atun rulubngan
pati ang imo nawong, ang imo lawas; ang adlaw kag bulan
nga gindpudyot ko ang tampuhaw nga cellphone
kag gintawgan ikaw: “Kamusta, sa diin ‘kaw run?
May radiation nga maabot, mag-igo sa atun tutunlan,
Uli run, dali-a” nga daw parehas lang
nga may mga sinipad gid man ka bulak sa akun mga palad;
kalum-uk nga naga-abi-abi kag nagapanghamut kang kaluwasan.

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com

Poster Credit: Adonis Durado via Facebook

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Akun dya napensaran nga titulo kag naumpisahan sulat kag nag-Facebook ako pagkatapos lantaw kang Special News Report sa TV rugya sa Maine nga nagpatumbo kang akun dughan sa akun nabalitaan. May notification halin sa taga-Patnongon nga grupo gani ginbasa ko. Nakita ko ang mga litrato kang Patnongon Public Market nga narangga tungod sa bagyo Yolanda. Nakaistoryahanay kami parte sa dyang hitabo nanday Toto Rey Escano kag Inday Laylanie Hontiveros Agana samtang nagahulat ka dugang nga update parte sa Patnongon, sa bilog nga Antique kag sa Pilipinas. Indi makontak ang mga numero. Wara ako it nahimo kundi mangamuyo.

Pwede natun pensarun kun ano ang matun-an sa dyang pagtiraw sa kabuhi. Sa Bag-o nga Kasulatan, ang pagtiraw nagakahulugan kang ‘pagpamatuod paagi sa pagtiraw.’ Ang mga hitabo parehas kang bagyo Yolanda naga-demonstrar kang atun pag-inugali kag pamensarun nga magapamatuod ka atun pagtuo bilang Kristiyano kag Filipino.

Ang pagtiraw masakit nga sirkumstansiya nga ginatugutan kang Dios sa pagbag-o kang atun ugali. Amo dya ang natabo kanakun amo nga mapamatud-an ko. Ang pagtiraw nagatulod kanatun sa pag-adjust ka atun mga desisyon kag gusto kag pag-inugali. Makita natun sa Bibliya ang duro nga mga pagtiraw nga nagakahulugan kang pagsakripisyo, kabudlay, kapait, pag-antos, disiplina. Ang pagtiraw pagpas-an kang krus.

Dya tanan matapos man. Nasulat sa Psalm 34:17: ‘The righteous cry, and the LORD hears and delivers them out of all their troubles.’

Pensarun gilang natun ang benepisyo kang dyang pagtiraw. Sa liwan: disiplina, pag-adjust ka atun mga desisyon, pag-antos, pagsakripisyo — tanan paagto sa mayad nga pagbag-o. Indi kita magdura ka paglaum kag pagsarig sa Dios. Tana nagahambal: “I love you, so I’m putting you through what will bring the best out of you.” Magpati kita hay ginluwas na kita. Ginapangamuyo ko ang atun pagtuo sa tunga ka dyang pagtiraw, ang pagdugang pabaskug kang atun paglaum, ang pagpatawad, kag padayon nga pagpalangga sa isara kag isara kag sa bilog nga kasimanwa, sa dyang ginharian kang Dios.