Follow Balay Sugidanun on WordPress.com
COMING SOON & MORE REASONS TO DONATE: A GALLERY OF AWARD-WINNING USED & NEW BOOKS FROM THE PERSONAL LIBRARY OF PANGGA GEN FOR SALE + A PICTURE BOOK + A FLASH ANIMATION IN KINARAY-A WITH ENGLISH SUBTITLE OF MICHAEL Q. ORQUEJO’S “ALIMANGO SA BAKHAWAN.”
NOTE: Pangga Gen has no political ambition.
LIKE US AT FACEBOOK.
Follow Balay Sugidanun on WordPress.com
Madurodam, gamay nga Netherlands
Jigsz NS/Byahe sa Kinabuhi
Pagka-aga nagpamahaw kami kag manamit man ang anda pagkaun. May sangka Pinoy man nga naga-obra rugto kag nagpakilala man tana kanamun kag nakipag—istorya. Ginlibot namun ang syudad paagi sa pagpanaw-panaw kag pagsakay sa tram. Nag-agto kami sa Madurodam kung sa diin makita ang mga lugar kag mga bilding kang Netherlands nga magagmay. Nami man maglibot-libot rugto. Pagkatapos nagsakay kami kang tram paagto sa baybay, sa Schevenigen. Rugto kami nag-igma sa sangka restoran sa binit kang baybay. Buhay lang ang amun hulat. Gani nasaraduhan kami sa sunod namun nga dapat agtunan, ang Delft blue factory. Nagbalik run lang kami sa The Hague liwat.
Pagkasunod nga aga nag-libot kami sa syudad kang Amsterdam. Ang una namun ginhimo amo ang magsakay sa baroto kag maglibot sa mga kanal kang syudad. Duro ang mga kanal palibot sa syudad kag duro man nga mga istorya parte sa mga balay, bilding, tulay kag karsada nga naga-angut sa mga kanal. Lain man nga perspektibo ang imo makita kung naga-turuk ikaw halin sa kanal, samtang nagapamati sa gina-istorya kang tour guide. May mga karadlawan kag may mga masubu. Daw katawhay lang kung nagapungko ikaw sa baroto kag magturuk sa babaw sa mga karsada nga duro-duro tawo nga naga-dali magpanaw sa anda nga orobrahun.
Ang baroto nga ginsakyan
Ang sunod namun nga gin-agtunan amo ang may windmill kag ang mga ginahimuan kang keso kag sapatos nga kahoy. Manami man tungud makita ang katandus kang mga tawo kang una. Hasta kadya may mga windmill nga ginausar, ugaring ang iban moderno run ang disenyo. Interesado man kami maglantaw kang paghimo kang keso. Manami pa tungud puede magtiraw-tiraw kang lain-lain nga klase kang keso. Ang sapatos nga kahoy sangka simbolo kang Netherlands. Ginagamit dya kang mga mangunguma kag mga iban nga obrador agud maproteksyonan ang anda mga kahig kung naga obra sanda sa uma ukon sa planta. Gamay run lang ang naga-gamit kadya, ugaring milyones pa gihapon ang anda ginahimo tungud sa mga turista nga nagabakal kadya bilang souvenir.
Pagbalik namun sa hotel, nagpahuway kami kag nag-umpisa run empake tungud magpa-uli na kami. Masadya man ang amun paglibot sa mga syudad sa Europa. Nakita namun ang lain-lain nga pagsinarayo kang mga tawo. Masadya maglagaw kung may mga imaw. Gani pag-bulaganay run namun sa airport, daw nasubuan man kami, tungud mabuhayan ruman siguro asta magkitaay kami liwat kanga kun bugto kag mga amiga.
Follow Balay Sugidanun on WordPress.com
Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw
Andut ako pa? Andut natabo dya? Palangga bala ako kang Dios? Sa diin ako nagkasala? Duro lang ang mga pamangkutanun maisipan ka tagsa-tagsa kanatun nga nagaantos. Manarisari nga klase, mga parareho nga eksperyensya kang kabuhi sa diin may pag-antos. Masakit, mabudlay, mapait, madalian, mabuhayan sa pagbangon kag magtindug sa pagpadayon atubang kang kabuhi nga indi maduraan ka paglaum nga malampuwasan ang tanan nga pag-antos.
Duro man sa kalibutan ang ginasakit kag ginapatay tungud nga nagatuo kay Kristo. Bisan nga matuod rian, santunga lang ra nga istorya. Ang pagsunod kay Kristo kabudlay ang pagkabuhi. Mangduhaduha ikaw? Sa nahambal run, andut nga ang pagpili sa pagsunod kay Kristo maga-antos? Duro lang nga mga rasones, apang dya ang tatlo nga naisip ko: 1)Pruweba– kon paano ako nga nagaantos proweba nga I belong to Him (basaha ang Hebrews 12). Kon ako magapabilin sa grasya kang Dios sa akun mga pag-antos, makita ko ang Ana kusug kon ako gahina/lapyo makadayaw sa Ginuo; 2)Prayoridad –sa pag-antos, akun nakaisip nga indi tanan dya sa kabuhi. Ang mga bagay magataliwan, magadura kag magaumpisa sa paglantaw ka mga butang nga wara sa kalibutan (2 Corinthians 4:17). Makita ang mga butang nga wara man gid it pulos sa kalibutan nga mas sobra ang natungud sa Ginuo sangsa kaugalingun; 3) Paggahum–sa pag-antos, ang mga sa palibot ko makita ang paggahum kanakun. Indi nanda maintiendihan kon paano ko malampasan ang mga pag-antos kag makita ang paggahum nga wara kananda. Magamit kang Ginuo ang “gahum sa kahinaan.”
Nagakabuhi kita sa kalibutan nga ginapalibutan ka mga pag-antos. Indi run magtingala pa kon ang pag-antos mag-abot kag nagapanuktok run sa gawang. Bisan nga ang pag-antos indi kasadyahan, mayad ang resulta. “For this light momentary affliction is preparing for us an eternal weight of glory beyond all comparison (2 Corinthians 4:17).” Ay buang, kon isipun kag kon haksun ang pag-antos! Atun lamang bantayan kon paano magamit kang Ginuo ang mga pamaagi nga indi natun ma-imagine. May mayad bala? Ikaw run lang makasabat.
Ang akun pangamuyo: Amay namun sa langit, ang tanan nga naghalin kanimo para sa kadayawan mo kag para sa kaaraydan namun, kaimaw ang amun pag-antos. Buligi kami nga makita ang pag-antos bilang regalo nga makapatubo kag makapareho ni Kristo. Ginakahidlawan namun ang kaluoy kang kalibutan nga may kapahuwayan. Patawarun mo kami kon nagakalangkag kami sa kaluoy kang kalibutan sa diin makita lamang kanimo ang matuod nga wara it katapusan nga himaya. Buligi kami nga ang amun pag-antos indi mausik bangud gamitun namun sa Imo kadayawan.
Follow Balay Sugidanun on WordPress.com
Ekserpt ito, halaw, adaptasyon-ilustrasyon ng tula ko na “Sa Aking Pag-uwi” na nasulat noong kolehiyo bilang BA Literature major sa UP in the Visayas sa Miag-ao, Iloilo. Nalathala ito sa HomeLife Magazine ng St. Paul’s Publication noong 2007, sa literary page ni Tito Leo (Dr. Leoncio P. Deriada), ang ‘Father of WestVisayan Contemporary Literature,’ na siyang nag-’discover’ sa akin sa isang writing workshop sa San Jose, Antique noong 1996 at nagsalang sa una kong national workshop, ang Iligan National Writers Workshop noong 1997, at nagdala sa akin sa NCCA Young Writers Festival sa Tagbilaran, Bohol noong 2000 saan una kong nakilala ang maraming manunulat sa Manila.
May salin ito sa English ni Angelo Ancheta [I-Klik para sa link].
Maraming salamat sa lahat, lalo na kina Danica, Chloe, at Preziella.
Follow Balay Sugidanun on WordPress.com
VIA EMAIL
The Philippine Center of International PEN (Poets, Playwrights, Essayists, Novelists), on the occasion of its 56th year, will hold its annual literature conference on 3-4 December 2013 (Tuesday-Wednesday) at the Multi-purpose Room 4th Floor Henry Sy Sr. Hall, De La Salle University, 2401 Taft Avenue, Manila.
The theme of this two-day conference is “Literature of Concord and Solidarity: The Writer as Peacemaker.” The panel sessions will cover topics and issues such as war and the imagination, gender wars and conflicts, conflict and creativity, and the quest for peace.
National Artist F. Sionil José will give the Message from the Founder. PEN Chairman and National Artist Bienvenido Lumbera will deliver the Andres Bonifacio Lecture on December 3, lunchtime. Dr. José Abueva, former president of the University of the Philippines, will deliver the José Rizal Lecture on December 4, lunchtime. Dr. Jaime An Lim, award-winning writer and former Dean of the College of Arts and Sciences of Far Eastern University, will be the keynote speaker.
Panelists and resource persons include Glenn Sevilla Mas, Raul Moldez, Arthur Casanova, Charlson Ong, Rebecca Añonuevo, Shem Salait Linohon, Marne Kilates, Macario Tiu, Mohammad Nassefh Macla, Don Pagusara, Christine Godinez Ortega, Santiago Villafania, Crispin Nacpil Cadiang, Telesforo Sungkit Jr., Kristian Cordero, Jun Cruz Reyes, Gutierrez Mangansakan II, Arnel Mardoquio, among others.
PEN will be launching three anthologies: Pens as Swords: The Philippine PEN José Rizal Lectures, 1958-2007 (Solidaridad Publishing), edited by José Victor Torres; Peace Mindanao (UST Publishing House), edited by Jaime An Lim; and Lit Matters: A Manual for Teaching Philippine Literature (Anvil Publishing), edited by Ronald Baytan.
Peace Mindanao and Lit Matters are projects under the Beacon Centre Programme, an outreach program of Philippine PEN, funded by PEN International and the Swedish International Development Cooperation Agency (SIDA). Copies of the first printing of these books will be distributed free to public school libraries and public libraries across the country. The publication of Pens as Swords received the generous support of Mr. Endika Aboitiz.
Other partners in this event include Anvil Publishing, De La Salle University (DLSU), DLSU Bienvenido N. Santos Creative Writing Center, Galerie Joaquin, National Commission for Culture and the Arts, Solidaridad Bookstore, University of Santo Tomas Publishing House, and the UST Varsitarian.
Writers and lovers of literature are welcome to the event. Admission is free. For inquiry and updates, please email philippinepen@yahoo.com; call (632) 2541086; or visit website http://www.philippinpen.ph.
Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw
‘In everything give thanks; for this is the will of God in Christ Jesus for you.”- Thessalonians 5:18
Ano bala ang nabatyagan ka mga nahalitan kang bagyo Yolanda? Masakit kag masubo. Nasubuan ako maglantaw/makita kag mabasahan ang mga balita parte sa mga makaluluoy natun nga mga kasimanwa. Sanda nga mga nagutuman. Kag kita nga mga buhi, ano ang aton ginapasalamat kadya nga mga oras? Ikaw lang makasabat kadya nga pamangkutanon.
Naisipan ko dyang tatlo ka bersikulo bilang mga tinaga nga labi nagapakita kang atun pag-ugali sa pagpasalamat. Bulan kadya kang pagpasalamat. Ang bilog nga kalibutan nagasaulog.
Nasorpresa gid ako. Abi ninyo, temprano pa ang pagsaulog ka adlaw kang pagpasalamat sa balay. Ang kabataan kag mga amigo ni agut ko nagplano gali sanda nga 24 pa lang nga adlaw kang Domingo, rugya sanda sa balay magtiriripon. Urihi ko run lang naman-an, kang nag-aarabot run sanda sa balay nga may mga dara nga irahawun nga turkey, mga sangkap pangluto, mga irimnon kag iba pa. Nagayuhom lang akun bata nga si Louie kay naman-an na nga sanda kadya ang nag-plano. Te, sanda man ang nag-preparar. Natingala man ako nga aga pa ang bata ko nagapanglimpyo ka sulud balay. Ay, kasadya lang gid kananda kag nagapasalamat gid ako sa andang pagpalangga kanakun kag sa andang wara paglipat. Bisan isara ka adlaw lang nangin reyna ako.
Makita ninyo sa letrato kon ano kasadya ako kaimaw sanda. Ang tiempo maramig, mahangin, naga-snow pa. Wara gani ang iba kaabot. Nag-umpisa sanda 4 pm kag nag-uruli sanda 10 pm run. May klase kag obra pa sanda sunod nga adlaw mong. Kon wara siguro, rugya sa balay sanda magpabilin. Dayawon ang Ginuo sa pagpadayon pagpalangga nanda kanakun.
Ako kag ang akun bata kag anang mga abyan.
Siguro matingala man gid kamo sa akun isugid kaninyo. Pero magpati kamo hay ang ginabasehan ko, nga amo ang sangka mas pinakaimportante nga akun ginadesisyunan sa kada adlaw, amo ang akun pagpili ka ugali. Dya mas importante sa akun mga nagriligad, edukasyon, bangko, mga naaguman nga kadarag-an kag kapaslawan, kabantugan, ukon ano pa man nga mga ginaisip kag ginahambal ka mga tawo kanakun, akun sirkumstansiya ukon akun mga pagkabutang.
Ang pag-ugali amo ang nagapadayon paugwad ukon makaparalisa man kanakun. Amo dya ang nagapakarayu ukon nagasumbag kang akun paglaum. “When my attitudes are right, there’s no barrier too high, no valley too deep, no dream too extreme, no challenge too great for me.” Pero atun batunon nga ang ginahimo ta amo ang sobra nga tiempo sa pagpamensar kag pagpalibug sa mga butang nga sa atun kabuhi indi run mabayluhan, sangsa itugruan ka atensyon ang isara ka bagay nga atun mahimo: ang atun pagpili ka ugali nga may pagpasalamat.
Parehas sa pag-umpisa natun ukon pagbalik sa dyang tinaga sa Deuteronomy 8:11: Beware that you do not forget the Lord your God’ and praise Him for His abundant goodness. Sa Psalm 107:8, 15, 21 kag 31: ’Oh, that men would give thanks to the Lord for His goodness, And for His wonderful works to the children of men!’ Ang kanta kag ang chorus nga ‘Give thanks with a grateful heart.’
Ang akun pangamuyo: Amay namun sa Langit, salamat gid sa pagdugang kabuhi kanakun, salamat man sa tanan nga nagapalangga kag nagabulig kanakun. Bendisyunan mo kami tanan nga may mapasalamatun nga tagipusuon. Even in the worst of times, we have to be thankful. Sa ngaran ni Jesus, Amen.
Alimango sa Bakhawan (The Crab in the Mangrove) ni Michael Q. Orquejo I-klik para ma-direkta sa BalaySugidanunAnimation sa Vimeo Plus.
Tatlo run ka tuig ang Balay Sugidanun! Salamat kaninyo tanan. Rugya ang ‘Alimango sa Bakhawan’ (The Crab in the Mangrove), sugidanun-pangbata nga ginpasakup sa Padya Kinaray-a 2011 nga ginhimo natun nga animation para dugang makapanaw parapit kaninyo.
Una dya sa tatlo. Ginasunod ang ‘Si Karbaw kag ang si Tulabong’ ni Gil S. Montinola kag ang ‘Si Bulan, si Adlaw, kag si Estrelya’ ni Early Sol Gadong.
Padayon kita!
Follow Balay Sugidanun on WordPress.com
Follow Balay Sugidanun on WordPress.com
I am teaching Hinilawod: Adventures of Humadapnon in Tarangban Cave 1 (Punlad Research House Incorporated, 2000), the 1957 account of Hugan-an, the binukot (kept-woman) of Panay Bukidnon in the hinterlands of Panay Island, as retold to and translated by the late anthropologist F. Landa Jocano.
This is the final creative output of one group of my students, their own synthesis and engagement with the printed version of the epic, their understanding — framed alongside contemporary issues and their personal contexts.
Posted with permission.
Suno sa TARAMDAN 2013 nga gintipon ni Retired General Vicente C. Pangantihon kang Centro Sur, Tibiao, Antique, kag ginbalhag sa bulig nanday Glenda Lyn Pangantihon, Ardaine Ocheda kag Mary Phryne Cartera, PANGLOT DAKO ang daan nga ngaran kang Disyembre.
Kag amo dya ay ang mga ngaran kang adlaw:
Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw
Kang 1985-1993
Tatlo ang akun mga bata. Kada tuig kami rugya nagalagaw kag bisita sa lugar ni Santa sa North Pole, Colorado. Tatlo ka beses kaimaw namun ang Lola nga nagbisita halin sa Maine. Salamat nga bisan marayu kami nagtinguha gid tana nga makita ang mga apo na. Gani amun man gid tana ginlagaw sa mga atraksyon kang Colorado Springs. Sa pangarwa kag pangatlo nga paglagaw sa Santa’s Workshop, wara run ako nagasakay-sakay pa sa mga ride, ako lang ang nagalantaw kag magyuhom kadlaw nga makita ko ang mga bata nga masadya sanda.
Sa paglagaw sa Santa’s Workshop rugya, madiskubrehan mo ang mga engkanto sa slope ka bukid kang Pikes Peak.Nagatindog ang dya nga Santa’s Workshop sa 25 acres, mga sobra napulo ka hektarya (10.1171).
Halin kang 1956 ginbuksan ang amo nga Family Theme Park para sa publiko. Gabukas dya halin sa bulan kang Mayo hasta Disyembre. Paskwa pime sa Santa’s Workshop. Mabatian ang christmas song samtang ang mga bisita nagalagaw sa village kag mag-istorya kay Santa. Magustuhan kag masadyahan ang tanan ilabi na gid ang mga bata.
Sa Balay ni Santa makita nga sobra ka busy: naga-greet si Santa sa mga bata kag nagapakig-istorya. Pirme si Santa sa balay na nagahulat umpisa sa pagbukas kang park, luwas lamang sa tunga ka oras kang tag-irigma nga kada 12:30 pm. Sigurado gid nga naga-igma man si Santa. Sa urihi akun naman-an kon paano para indi magpila kahulat kay Santa. Mayad gid magbisita maaga pa kag makapa-litrato pa kana.
Click to view slideshow.
Duro lang nga mga aktibidad kag mga ride para may kasadyahan ang tanan nga pamilya, bata man kag mal-am. Duro lang nga mga pagasakyan depende sa mga edad, kabahulun kag kabug-atun. May para sa kabataan nga mga ride, halimbawa sa Enchanted Forest. May dyan nga child-size Ferris Wheel, ang Candy Cane Roller Coaster, pony carts, mga narisari nga sarakyan para sa kabataan nga mag-drive ka Granny Bug, sa diin ang mga bata gasakay sa higante nga bug, may Christmas Tree, Starfighter kag duro pa nga mapilian.
May sarakyan para man sa pamilya. Dali makita mo rugya ang view kang park sa pinakamataas nga altitude, ang Ferris Wheel kang Kalibutan. Ay abaw akun man gid dya ginsakyan imaw kang akun bana samtang ang akun ugangan gabantay imaw ka mga apo nga galantaw kanamun nga gasakay pasaka-panaog-palibot. Sa kada pagpondo sa pinakataas, galantaw kami ka nami nga view sa palibot. Abi ko run gani katapusan ko run katu nga inoras kay man naglingin ulo ko kag nagsuruka, indi sa kahadluk kundi sa kahalangyos nga pagpondo kag paghulag kang amo nga ferries wheel. Gasiyaggit ako ka husto nga gusto ko run mag Stop kag Out. Pasensiya sa mga tawo sa idalum nga napalidan kang akun suka. Indi ko abi naisip katu nga magdara ka surukahan, indi ko man ginsugid sa akun bana nga nagalain akun pamatyag kon nagasakay sa mga rides. Basta ang akun napensaran katu nga gusto ko gid magsakay para maeksperyensiyahan ko man gid kaimaw ang akun bana sa amo nga kasadyahan ang ‘The World’s Highest Altitude Ferris Wheel.’ Nag-enjoy man gid ako bisan pa ang pagsakay sa carousel nga dumaan, kang 1919 pa.
May mga show ang Santa’s Workshop. Malantaw ang magician, mabisita ang Elmer Elf Show, kag sa Sugar Plum Terrace makita ang Chris Moose Show. Kanami lang makita ang Santa kaimaw ang Jolly Old Elf. S’yempre, dyan man ang gift shop. May Indian dolls, jewelry, shirts, mga siripalon kag mga manarisari nga souvenir parte sa Native American culture. May Candle Shop man nga popular sa nanarisari nga mga kandila.
Nadunduman ko man nga sa amo nga okasyon, dapat handaan mo ang pagsuksok ka komportable nga sapatos kay man ang lugar sa gilid kang bukid indi matapan, ang park wara nagapa-renta ka wagon ukon wheelchair pero nagapa-renta sanda ka stroller. Mayad tana akun katu hay may dara kami nga stroller hay may gamay pa nga bata. Wara ginasugtan ang pagdara kang mga pet sa park.
Ang North Pole ang main attraction sa Santa’s Workshop. Dya frozen wonderland nga sa sentro ka pamalay ukon village. Rugya may lake nga darwa ang waterfalls nga nagatugro kang katingalahan parte sa mga engkanto. Nakita ko may bubog ukon lunok nga kahoy parehas man sa istorya sa atun, ang parte kay Prinsesa Olayra. Ay ti, nakita ko man gid ang akun engkantada nga amiga!
Tana man ang baye nga nagkuon kanakun katu nga indi magsakay sa barko sa amo gid nga adlaw. Mayad man nagpati akun darwa ka tiya, wara madayon amun pagsakay sa amo nga barko kay man ang barko nalunod kang 1981. Natingala akun ugangan katu nga inoras may ginaistorya ako pero indi na nakita pero gapati man gid nga may anghel ako nga gabantay kanakun.
Ang tatlo ko ka mga bata nagahandum pa man sa gihapon nga magbisita liwan sa Colorado Springs para maagtunan nanda ang ginlagawan namun kauna kang magagmay pa sanda. Kag indi gid man nanda madumduman kon wara ti mga litrato nga makapadumdom sa amo nga lugar. Gani kon makalagaw liwan dapat mahandaan.
Kun sin-o gusto magbisita kanakun, dali imawan n’yo lang ako hay malagaw kita rugya. Salamat kag dayawun ang Ginuo nga nadumduman ko dya kag nasulat para i-istorya kaninyo, pamatuod nga natabo gid man dya, naagihan ko. Sa kadya pa lang, Merry Christmas dun kaninyo tanan.
Click to view slideshow.
Fundraising sa Stirling, Scotland
Jigsz NS/Byahe sa Kinabuhi
Kasubo maman-an nga nag-antus run kaw gani tapos wara pa ti bulig nga nag-abot. Mayad run lang nga kita nga mga Pinoy kamaan magmato-mato ilabi na gid sa paghabus-habus agud maka-pangabuhi kada adlaw kag maka-kaun bisan sangka beses lang sa sangka adlaw. Ayhan sa sitwasyon nga dya maman-an natun kun ano gid ang mga importante sa kabuhi. Ugaring bisan pa nga kama-an kita magpangita kang karan-un, kinahanglan pa gihapon makita kag maman-an nga may pag-ulikid ang atun gobyerno lokal, probinsyal kag nasyonal. Nga ang mga tawo nga ginbutang natun sa puesto may taguipusuon nga mag-alagad sa anda isigkatawo, nga bisan kabudlay agtunan ang mga baryo-baryo, ang mga opisyales nga dya kag mga kabulig sa serbisyo publiko magtinguha man daad nga malambot to ang mga marayu nga naapektuhan kang bagyo.
Manami man lantawun nga bisan ang mga tawo sa sagwa ka Pilipinas, bisan gani nga wara ti kilala kag wara ti labot sa atun, nagatinguha man nga mag-bulig bisan sa pagpangamuyo, pag-tugro kang mayad nga pulong, sa pagtugro kang mga kagamitan, sa pag-agto mismo sa Pilipinas, kag sa pag-amot kang anda kinitaan. Makatandug kang baratyagun nga sanda nga sa marayu nasakitan kag nalu-oy man sa mga nagkaratabo rugto sa atun.
Kang pag-abot ko sa Scotland kang isara ka semana, gintawgan ako kang akun propesor kag nag-hambal man tana nga nasubuan sanda sa natabo. Ginkun-an na ako nga sa Sabado may tipon-tipon sanda sa anda nga komunidad sa Kippen, Stirling, agud magtipon kang amot pinansyal para sa nabagyuhan kang Yolanda sa Pilipinas. Itugro nanda dya sa sangka organisasyon rugya sa UK nga naga-bulig sa mga nabagyuhan, ang Disaster Emergency Committee (http://www.dec.org.uk).
Sabado nga aga nag-agto ako sa Kippen. Gin-abat ako kang asawa kang akun propesor hay nagpabanwa tana para magbakal kang dugang nga mga pagkaun. Ginhiwat ang tipon-tipon nga dya sa anda nga village hall. Ginbuligan ko sanda sa paghimos kang mga lamisa kag siya, pati mga kagamitan parehas kang mga pinggan, tasa, platito, baso, kag iban pa nga gamit para sa kan-anay. Ang tawag nanda kadya ‘Soup Lunch’. Mga tawo sa komunidad mansig raha kag dara kang mga pagkaun nga mahimo makaun sa okasyon nga dya. May lain-lain nga klase kang sopas, tinapay, kag cakes, kag may tsa, kape kag juice man. May mga tawo nga naga-serbe kag naga-hugas kang mga gingamit nga mga pinggan kag tasa.
Mga pasado alas-onse nag-umpisa run ka arabot ang mga tawo. Lain-lain nga mga edad – halin sa bata gamay asta sa pinaka-mal-am. May lamisa nga naka-puesto sa gawang kag may tawo nga nakapungko rugto agud magsugata sa mga nag-arabot. Rugto nanda itugro ang anda amot para sa bagyo. Bisan pira lang puede. Isulat nanda ang anda ngaran kag iban nga mga detalye sa sangka pormas. Pagkatapos nanda mag-amot kag magsulat, puede run sanda ka-agto sa lamisa kag magbuul kang anda pagkaun. Buffet ang estilo gani nga puede kabalik-balik asta mabusog. Mayad hay dara ko man ang akun mp3 player kag nakapatukar man kami kang mga tagalog nga mga kanta.
Masadya man nga nagkirita-ay ang mga tawo sa komunidad. Ugali run nanda magtipon-tipon parehas kadya kag mag-amot para magbulig sa mga naapektuhan. Ang iban, kang naman-an nanda nga taga-Pilipinas ako, nagparapit man kag nag-istorya kanakun. Gin-istorya ko nga rugto gid ako kang natabo ang bagyo Yolanda. Duro ang anda mga pamangkot kag makita gid sa anda mga pungyahon kag mga mata ang kalo-oy nanda kag ang kasubu man sa mga natabo. Nagpasalamat ako kananda sa anda nga mga bulig kag sa pagpaminsar nga may kaluoy para sa Pilipinas.
Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw
Kang Disyembre ’72
Sa akun nadumduman, masadya gid ang exchanged gift namun ka mga ka-eskwela ko sa Grade 6. Siguro naga-edad ako ka 11-12 ka tuig. Isipun mo lang kon paano ko nadumduman gid dya nga hitabo. Man-an ninyo pobre lang kami, wara ti kwarta nga barakal pa ka kon ano nga iregalo ko. Ambay kon madumduman pa dya ka akun mga classmate kauna sa amun maestra nga si Miss Gruy kag nangin Mrs. Tabaque run kag nabalitaan ko nga buhay run nga napatay. Taga Ipayo kag paryente ko man kuno pero hay urihi ko run man gid naman-an. Adlaw gid katu nga mag-exchange gift kami. Aga pa ako nagbugtaw kag magsagap ka tae ka karbaw para akun putson kag isulud sa karton. Siyempre gintugruan run ako ni Tatay ka sangka sipi nga saging.
Siguro mga 8-12 kabilog nga luto. Ambay nga akun pa naisip ang tae ka karbaw (cinnamon roll). Nakapayuhom gid kanakun dya nga hitabo. Sobrahan gali ako katama e, di bala? Pero wara ko ran maisip nga magpalain ka buot sa makabuol kang akun regalo. Pasadya lang gid kag may note pa nga lakip ako nga, “Ang tae karbaw dya adlaw-adlaw akun makita nga kwarta sa lupa kag libre lang.” Pasensiya lang sa akun classmate katu. Nalipatan ko run man abi sanda. Daw kasadya lang bisan subu gid matuod.
Kang Disyembre ’80
Amo dya nga Paskwa akun nadumduman nga malipayon gid ako. Kaguwa ko lang halin sa Makati Medical Center, ang akun memorya bata pa sa edad nga 10 anyos bangud bag-o lang ako naaksidente kag mayad buhi pa. Sa akun pag-isip kadya samtang ginasulat ko, makahambal ako nga ang paghigugma kag pagluwas kang atun Mahal nga Ginuo kanakun sa katalagman amo ang nagtugro tsansa nga masaulog ko ang birthday kaimaw kang akun mga palangga sa kabuhi. Uhod, malipayun gid ako, sobra ka tama ang kasadya, pero may pagbatyag kang dyang pamangkutanun sa akun kaisipan: ’Sin-o sanda, andut indi ko makilala?’
Masadya nga may nag caroling kanakun sa akun nga ginadayunan nga balay. Duru sanda nga pamatan-on kag may mga edad run. Nabatian ko ang una nga kanta, ‘Joy to the World,” dason ‘Jingle Bells,’ kag ginsundan pa ka duro nga iba. Nagguruwa ang akun mga boardmate. Ang akun naisip katu nga daw prinsesa gid ako sa idalum kang mga Christmas lights kag ang mga bell daw sa nagakanta nga salamat nga nabuhi liwan ako kag kaimaw nanda.
Ginapangunahan sanda kang amun youth director nga si Billly Putman kag si Barry Green nagparapit kanakun kag tanan sanda sa andang dugang nga regalo nga hugs and kisses. Duro man andang dara nga regalo: gatas, bayo, tsokolate, tinapay, dulce, mga card nga may sulud nga kwarta, kag iba pa. Salamat gid kananda kag hasta kadya, sa Facebook diin liwan kami nagkiritaay kag kamustahanay.
Ang akun pangamuyo: Amay namun sa langit, dayawun ang imo mahal nga ngaran kag salamat sa imo padayon nga grasya kag gugma. Gakalipay ako sa mga manami nga butang nga akun nasaksihan sa akun kabuhi hasta kadya, nga si Jesus gapalangga gid kanakun.
Joselito “Pajo” Padulla. Taga-Belison, Antique kag kadya maestro kang Special Education sa Maryland, USA.
Iriringod kami nga anom nga nagdinasok sa sulod ka sangka kapay. Kinahanglan indi magsagad giho hay kon magguwa gani ang alima o kon ang kahig, mabatyagan gid nga nagapanalupsop ang ramig nga dapya kang hangin nga nagalusot sa mga buslot kang amon dingding nga nipa.
Ginmukra ko ang akon mata kang hinay hinay. Nakita ko ang baga kang sigarilyo ni tatay. Si nanay nagapungko nga nagapanimuko sa sulod kang ana patadyong. Ginaramigan man guro. Sa anda mahinay nga pag estoryahanay mabatian ko man nga may mga malaka nga linupok halin sa marayo. Dayon mabulos ang huni ruman kang mga kekek kag sirum-sirum sa kanipaan. Kon kis-a may mga pangka man nga daw nagabalosanay kanta. Ginpirit ko pirong liwat ang akon mata ugaring hay nagamukra tana kang ana, wara ko ginahungod. Wara ako naggiho.
Kon magliso gani ko hay magguwa ang akon kahig sa kapay kag manalupsop ang ramig. Nanimuron lamang ako kag nagmukra kang akon mata. Wara ako ti makita kundi ang tuman nga kadulom. Daw papel nga ginkuris-kurisan kang itom nga krayola asta mabuta nga puros itom. Amo man diya makita ko kon gapirong ako, puros itom. Ang diperensiya lang hay gamukra akon mata kadya.
Duro akon napensaran. Man-an ko nga wara ako nagadamgo hay mukra man akon mata, wara takon naturogan. Ambay kon paranamguhanon dya. Nagasakay kuno ako sa akon bag-o nga BMX nga bisekleta imaw kang akon mga barkada tapos rugto kuno kami sa may bangtod nagapatumbo-tumbo, palupad kang amon bisekleta sa banglid. Ako gid kuno ang sagad hay taas-taas gid akon patumbo ka bike. Tapos ginabuy-an ko pa gid anang manibela. Sadya-sadya kami. Nagakinadlawanay hay nalipay gid kami tanan. Ako pa gid ang dasig-dasig magpadalagan kang bike. Duro pa nga mga eksibisyon akon naman-an. Wara ko kamaan kon pira ka oras ang naglabay. Mainit ron akon likod nga daw nagabiring. Daw nagalingin ron akon ulo. Dayon nabatian ko nga nagragitnit ang salog nga kawayan.
Gintapik ni tatay ang akon batiis. “Bangon ron kamo.” Gin-uyog ko man ang abaga kang ingod ko. “Bugtaw ron kuno kita!” Dayon bungkaras kag dalagan panaog sa hagdan. Nagsunod man dinalagan ang akon mga libayon.
Hamot ang dapya kang bag-ong bahit nga pansit sa lamesa. May mga sliced bread ron man nga ginpalamanan ka pansit sa bandehado. May mga sartin nga tasa nga may sulod ron nga init tubig. “Timpla lang kamo kang inyo Milo. Darwa ka kutsara lang ha? Diya ay kalamay nga maskubado” hambal ni Nanay. Si Tatay nagatindog sa may gawang nagahigop kang anang Milo samtang nagapanigarilyo. Nagasako ron ang linupok sa sagwa. Batiun ron gid kag todo-todo pa gid. Ginbuol ko ang bahol-bahol gid nga tasa kag ginbutangan ka darwa ka kutsara nga Milo. Gindugangan ko dayon ka sangka kutsara nga kalamay kag gintirawan. Kulang pa tam-is na.
Gindugangan ko pa gid ka tunga sa kutsara nga kalamay kag gintirawan. Baw, gamayan lang mapaso akon dila. Ang akon mga libayon nagtirimpla ron man kang anda nga mga Milo. Sako ron man anda nga kaon kang pansit nga ginpalaman sa sliced bread. “Nay, ginapili ni Joseph ang karne!” sugid kang sara hay ti namit bay tana kan-on ang pansit kon duro karne.
“Ay alas dose ron!” kuon ni Nanay.
Nagparapit kami tanan kanday Nanay kag Tatay kag magbisa. “Meri Krismas ‘Nay, Tay.” kuon kang kada sara.
Nenen Geremia-Lachica/Bag-ong Bahit
Ang adlaw nagbutlak liwan
Agud atun pangitaun kag pangilalahun
ang kutub ka nabilin kang atun mga damgo
Indi mag-ugut, indi maghibi
Kon ang imo lapis kag papel wara run
Tandai lang kon ano ang imo nakita
Kag ginbatyag sa kadya nga mga inadlaw
Hay sa indi magbuhay ang imo mga tinaga
Mangin busay nga magailig
Manultol ka suba, mga bubon, mga sapa
Kag kabay pa makabulong sa urihi
Kang kauhaw nga sa dughan nagdapo.
PWEDE MAN IKAW MAKABULIG SA PAGPADAYON KADYANG INISYATIBO PAAGI SA PAGBAKAL KADYANG T-SHIRT UKON PAG-ISPONSOR KANG MGA LUYAG MAGSUKSOK. 250.00 para sa Antique kag Manila nga presyo. T-Shirt Printing sa Antique kang Gai Sign Arts sa T.A. Fornier, San Jose. Mag-email sa vvasenjo@gmail.com.
Design: Adonis Durado
Between Malalison Island and Mt. Madya-as in Culasi, Antique, the ricefields. Here are barangays described as interior. One is Janlagasi, named after the alagasi (Leucosyke capitellata)tree. Barangay Captain Mariet Barcenal, 59, a widow, informed us they are the third smallest barangay in town with only more than 200 population, mainly farmers. Relief operation did not reach them. But they too, they insisted, were ravaged by supertyphoon Yolanda (international name: Haiyan). A participant said: “Kisra lang nag-abot si Yolanda, pero adlaw-adlaw, daw may Yolanda sa amun sulod-balay”(Yolanda only came once, but everyday, it is as if there’s Yolanda in our house).
We visited them on the afternoon of January 04 for the psychosocial support, chiropractic treatment, community-meal, and gift-giving. We spent the morning of January 05 for more chiropractic treatment and a lecture-seminar on mental health and psychosocial support services for the community leaders.
Here’s an overview of our story with them:
They came and registered…
Most of them drew about destroyed houses and fallen trees. One drew a spaceship. Another one, an alien.
Pearl Joy Asenjo, trained and experienced psychosocial facilitator with the Ateneo de Davao University, led our psychosocial support, with the ‘Ang Kuwento ng Pagdadala’ framework.
Jessie Frencillo, an active ministry servant, our psychosocial co-leader, tucked participants’ answers on their coping mechanisms – ‘ang tulay’ sa ‘Ang Kuwento ng Pagdadala.’
Community-singing opened our engagement.
Ms. Aylyn Villojan, our townmate from Dao, a successful business analyst, volunteered with us.
Zurick Sumugat, our local host & coordinator, led a community-singing of ‘Pusong Bato.’
Dr. Heath Motley of the United Nations Chiropractic Center-Manila treated Janlagasi residents in the one-room barangay hall.
Brgy. Captain Mariet Barcenal announced the start of ‘Libreng Ukay-Ukay’!
There was no commotion. Only fun.
They enjoyed the free ‘ukay-ukay.’ Clothing donation from my fellow residents at The Manila Residences Tower 1-Taft Avenue, Manila.
Many thanks to all of our supporters. Until Phase 2!
For more photos: http://www.flickr.com/photos/57514504@N03/
You can also follow this project at http://www.hcdconnect.org/profiles/genevieve
FROM EMAIL
The University of St. La Salle-Bacolod (USLS) is inviting young writers to submit their application for the 14th IYAS National Writers’ Workshop which will be held on April 20-26, 2014 at Balay Kalinungan, USLS-Bacolod.
Applicants should submit original work: either 6 poems, 2 short stories, or 2 one-act plays using a pseudonym, in one (1) computer-encoded hard copy of entry, font size 12, and soft copies in a CD (MSWord). Short stories must be numbered, by paragraph.
These are to be accompanied by a sealed size 10 business envelope with the author’s real name and a pseudonym, a 2×2 ID photo, and short resume, which must be mailed on or before February 15, 2014.
Entries in English, Cebuano, Hiligaynon, Kinaray-a, Tagalog or Filipino may be submitted. Fellowships are awarded by genre and by language.
Fifteen applicants will be chosen for the fellowships, which will include partial transportation subsidy and free board and lodging.
This year’s panelists include Rebecca Añonuevo, Grace Monte de Ramos-Arcellana, Genevieve Asenjo, D.M. Reyes, John Iremil Teodoro, and Marjorie Evasco as Workshop Director.
Please submit your application to: Ms. Rowena Japitana, IYAS Secretariat, Special Projects Office, University of St. La Salle, La Salle Avenue, Bacolod City. For inquiries, please email iyasliterary@yahoo.com.
IYAS is held in collaboration with the Bienvenido N. Santos Creative Writing Center of De La Salle University-Manila and the National Commission for Culture and the Arts.
