Click to view slideshow.

Nenen Geremia-Lachica/Bag-ong Bahit

Thank heavens my task
was nothing like his fifth labor
no rivers to reroute
to flush out filth from the stables
but as Zeus’ mighty breath warmed
rivulets started flowing
sweeping clean my labor
off my car and pathway
like Hercules, I had until sundown
But I was done before midday.

MMLachica, 01.07.2014

Sa Akun mga Kasimanwa, mga Follower, Kaibigan, at Bisita ng Balay Sugidanun –

Happy New Year!

Here’s the WordPress Annual Report of our performance:

The WordPress.com stats helper monkeys prepared a 2013 annual report for this blog.

Here’s an excerpt:

The Louvre Museum has 8.5 million visitors per year. This blog was viewed about 140,000 times in 2013. If it were an exhibit at the Louvre Museum, it would take about 6 days for that many people to see it.

Click here to see the complete report.

Pangga Gen/taga-uma@manila

Gintugro kanatun kang 2013 ang reyalidad kang mga ideya sa 1) pag-Blog kaimaw ang global Kinaray-a. Duro gid nga salamat Nay Elma ‘Nenen’ Asyon-McKeown, Nang Jigsz Nietes ,miga Bernadette Gumawa-Martinez, Nang Nenen Geremia-Lachica, Nong Rex “Eking” Frencillo, sa lagawan natun nga migo Dennis Monterde, kag sa atun miga Aimee Andaya-Hilger, 2) pag-Mapa kang lengguwahe, sensibilidad, kag mga komon natun nga eksperyensya bilang mga Bisaya kag Filipino paagi sa Dagyaw kang mga abyan natun nga manunulat sa iba nga rehiyon sa pungsod, amo man sa iba nga nasyon. Salamat gid nga nagkilalahay kita ni kasimanwa Joselito “Pajo” Padulla. Nagdagyaw man sanday: miga Cecil Garapan-Kim nga sa South Korea, halin sa Bicol ang sagad ko nga abyan nga si Kristian Sendon Cordero, halin sa Quezon kag Manila, ang top-rater nga si Joselito “Joey” de los Reyes , Mark Angeles,, si Vijae Alquisola, ang Cebuana natun nga miga nga si Kei Valmoria-Bughaw, ang sangka Palanca Hall of Fame Awardee natun halin sa Panay nga si Peter Solis Nery, ang atun Tatay kag Maninoy, Palanca Hall of Fame Awardee kag Metrobank Outstanding Teacher, ang akun maestro kag ‘discoverer’ sa UPV Sir Leoncio P. Deriada , amo man ang lubad natun paagto sa Filipino kang istorya sa Hiligaynon kang maestra ko man sa UPV kag hangkilan nga manunulat nga si Ma’am Alice Tan-Gonzales, kag si Jesus Insilada. Rugyan man ang mga interesante natun nga manunulat, produkto kang IYAS Workshop nga sanday Atty. JP Cunada, Nikos Primavera, Carmie Flor Ortego kag Winston Gallo, amo man ang mga beterano nga manunulat sa Hiligaynon: halin sa Bacolod, si Fundador “Fundi” Mytor Tipon II kag halin Iloilo, si Agnes Espano-Dimzon. Bag-o magtakup ang tuig, napaambit man kanatun sa Ingles ni Ramil P. Martinez ang sugpon kang nagdaug na nga piyesa sa panaysayun sa Padya Kinaray-a 2012, kag dugang nakapaambit ka andang mga bag-ong sinulatan sanday Gil Montinola, Mike Orquejo, kag Norman Darap, kag 3) pag-Convert sa animation kang sugidanun-pangbata ni Michael “Mike” Orquejo nga “Alimango sa Bakhawan.”

Mabasa man rugya kag makita ang mga orihinal nga proyekto ka akun mga estudyante sa kurso nga Introduction to Literature kag literature elective sa Philippine Epics, partikular sa Hinilawod.

Salamat, paagi sa atun kaugalingon nga mga istorya, mas nakilala natun ang isara kag isara kag ang mga butang nga nagatabid kanatun bilang katawhan kag komunidad.

Salamat man sa mga nagkomento, nagshare, nag-retweet, nag-subscribe. Sa pagbukas kang tuig, duro ang atun nabaton nga notification kang mga bag-o nga follower kag subscriber.

Mabudlay ang magsulat, hay dya sangka pagtugyan sa publiko kang mga kamatuoran parte kanatun. Mahimo himuon kang iba nga panaming kontra kanatun, ukon pasipad-an. Laum ko nga ang atun kaisug kag kaalwan sa pagpapambit makabulig sa pagpatungkad indi lamang kang atun kasagad kundi labaw sa tanan, kang atun pagka-sensitibo kag pasunaid para sa kaaraydan kang isara kag isara kag kang komunidad.

Gusto ko ang atun tinaga nga pag-ulikid. Nagatikang ikaw parayu, paagto sa paraabuton, sa bag-o nga lugar ukon estado sa kabuhi, pero nagabalikid. Hay may kabalaka. Sa pensar kag tagipusuon ang presensya, amo man sa pisikal nga aksyon, bangud may memorya kag handum nga naga-angut kanatun. Kag pag-inugali. “The Unbearable Lightness of Being” nga ginatawag kag Chekoslovakian nga nobelista nga si Milan Kundera. Indi ikaw makapag-usto lupad-lupad hay may bug-at nga nagapugung: ang pamilya natun sa probinsya, ang atun komunidad nga daw-sa-pinabay-an-kang-gobyerno, ang atun namat-an nga pulong kag tradisyon, ang pinalangga nga ginadara sa pensar kag dughan.

PADAYON SA 2014: PAGTAPOS KANG MGA NAUMPISAHAN KAG LABI NGA PAG-ISTORYA KANG MGA ISTORYA KANG ATUN KOMUNIDAD

Nagbukas ang 2014 sa implementasyon natun kang Dagyaw sa Antique Project, ang atun sabat kay super typhoon Yolanda. Nangin klaro nga dyang community-work sangka butang nga mas ma-share ko sa akun mga bugto, sa bilog nga pamilya, sa mga ka-barangay – sa mas duro pa nga tawo. Nalipay ako nga sa una nga higayon, nakita ko in-action ang amun kalibaynan, sa anang professional nga kapasidad bilang manunudlo kang psychology kag graduate student, kang tana ang manguna kag magdesinyo kang psychosocial support.

Labi nga natugruan ka ngaran ang gusto ko matabo, ang direksyon nga gusto ko tultulon: social innovation. Ang ginahimo natun makabig nga pagdesinyo kang mga creative solution para makasabat kang panghangkat sa komunidad. Ginatinguhaan natun dya paagi sa pagsandig sa atun espesyalisasyon sa pagsulat kag pagtudlo kag ginakurit ang aragyan para sa pag-abot kang adlaw nga mas makadara kita kang isara pa – mas kongkreto – nga solusyon sa kapigaduhon: parangabuhian (livelihood project).

Ukon ang sangka tool ukon mekanismo para makabulig hagan-hagan kang mga problema sa atun komunidad parehas kang kaimulon sa imahinasyon kag katamad sa pagpaugwad kang kaugalingon nga kinaiya hay nagasarig lang sa grasya halin sa langit, halin sa abroad, halin sa mga paryente, ukon mahimo halin sa gobyerno (hal. nagabaton kang ‘Pantawid-Gutom’ nga ayuda). Mabasa rugya kag masundan ninyo dyang gintuyo natun.

ANG ATUN KONTEKSTO KAG KAMATUORAN BILANG DUGANG NGA KUSOG, KAG KASINAW

Antes makauli sa amun sa Dao, matumbo anay imong buli sa kirikid-ul nga dalan. May nasemento ruman. Kabay pa masugpunan. May cellphone halos tanan sa amun barangay. Saku gani sa pag-Facebook. Pero hasta kadya, nagasag-ub gihapon sa awang nga karaguton ang tubod nga tubig kag sa bomba nga tuktukun sa tunga kang taramnanan. Koryente de-motor ang gapapuswak ka tubig sa amun sulod ka balay. Kis-a ninit hay gapatubod man sa mga pihak-balay. Ga-amot sanda, e. Antes dya matabo, gintipon man namun magbugto ang amun suweldo para pakutkot, pa-awang, bakal ka motor kag mga tubo, kang duro pa nga materyales. Nagapasagud kami ka idik, ka baka, ka kanding. Pero kulang gihapon ang kita ka manugsagud, s’yempre, hay mahal run man ang tanan kadya. Bisan mga laswa. In short, duro man nga mga tawo sa atun ang tandus: aga-hapon gabalik-balik sa uma; patay-patay obra, pero man-an natun nga hasta sa kamatayun, ang ginatawag nga ‘hamungaya nga pagpangabuhi’ daw indi gid matirawan.

Isara sa rason ang kamatuoran nga kulang ang atun kabarangayan sa ginatawag nga ‘access’ sa mga suporta kag pondo kang atun gobyerno. Man-an n’yo man kun ano ka lawid nga istorya, liko-liko pa, antes makaabot ang sangka ayuda sa binukid kag mga isla.

Ginaistorya ko dya bangud kadyang mga nagriligad nga tuig, ilabi na kang maumpisahan ko dyang Balay Sugidanun, nakita ko ang akun kaugalingon sa tunga kang mga meeting (hal. pagplano, pag-evaluate kag pag-apruba ka mga proyekto) nga nagapamangkot sa akun kaugalingon nga: what does this mean to my community? Bukon kita si Darna kag indi natun kinahanglan lukduhon ang kasakit sining kabuhi sa ining dutang natawhan pero bangud kamatuoran man ang kamatayun, ilabi na sa panahon kang climate change, mga man-made kag natural disaster, balatian, kag bisan gani nagatindug lang ikaw ukon nagapungko, ‘fight hasta malipong,’ kun sa hambal pa ka mga bugoy.

‘Only by struggle,’ tesis kang sangka rebolusyonaryo natun nga manunulat, kritiko, iskolar nga si Epifanio “Sonny” San Juan, Jr.

Himuon natun ang atun masarangan. Napamatud-an kang nagriligad nga mga bagyo kag linog nga mas masarigan natun ang atun mga kaugalingon kag ang atun lokal nga mga komunidad – ang paghugpong kang mga indibidwal kag mga pribado nga grupo – luwas kag sobra sa ginahimo para kanatun kang atun gobyerno.

Importante kanatun ang kahilwayan (creative freedom) kag sense of empowerment and ownership (hal. kita mismo, kag/ukon ang komunidad ang nagapanag-iya ka atun mga nahimo – produkto man ukon serbisyo – kag ang may kontrol rugya.

Rugya ang pokus natun kadya nga tuig, ang gusto matapos sa atun pagpadayon:

Ginasukot run ako kang DLSU sa akun ikarwa nga nobela. Kinahanglan ma-submit ko sa katapusan kang Abril. Pagkatapos kadya, pwede ako maka-apply hasta darwa ka grant para man sa mga proyekto natun rugya.

Sa amo nga bagay, pasensyaha ninyo kun mabutwa-butwa gilang anay ang akun ka-gwapa online. Welcome gihapon sa pagpadara ka inyong bag-o nga sinulatan. Pero indi run kita mangin mas aktibo sa pag-blog kaysa 2013: mas gamitun natun ang oras kag enerhiya kadya sa pag-mapa kang mga tema sa mga naani natun nga produkto. Sangka mapuslanon nga rebyu/critical essay + biswalisasyon .

Gusto man namun nga magbugto nga magbalik kag mag-pokus sa amun barangay, sa pag-paambit kang amun propesyonal nga ikasarang. Gina-plano namun dya umpisahan sa pagtigayon kang strategic planning kag workshop nga may mabaskog nga cultural agenda [Makaun bala ang kultura? Paano?] kaimaw ang mga opisyales kang barangay.

Kabay padayon kita tugruan kang mayad nga lawas, ipahilayo sa bisan ano nga katalagman, kag idar-un pa sa duro nga mga mayad kag mabinungahon nga mga oportunidad.

Padayon!

-Pangga Gen

Pangga Gen/taga-uma@manila

Nag-order ako kang ‘Sikreto ni Maria,’ ang specialty menu sa amo nga adlaw. Kag nakautuy-utuy ako kadlaw (hipus lang, s’yempre: daw buang:) bangud nahambal sa kaugalingon nga ‘burung ko man daw nga daw ginatulud gid ako nga rugya maagto, gali kara hay rugya ko masulat – sa pensar – ang una nga pahina kang nobela.’ May ginakabig run ako nga una nga pahina, s’yempre, pero hay, feeling ko, mas amo dya. Hay, may amo ako kadya nga ka-artehan kun nagasulat – kag nagabatyag.

Teknikal ang pagsulat, pero, kag, bahul nga porsyon kadya, intuitive man – gid.

Te, rugya ang nasulat ko – dasig lang – kang Sabado. Basi may tiempo kamo sa pag-feedback, pasalamatan ko gid: tampuyung man ukun ituk. Hay sa matuud lang man, gasulud man ang pamensarun nga ‘Yugs, daw wara man dya it pulus ang ginasulat ko. Dyang pagsulat. Sagi gid takun ka ‘limpyo’ kang pahina kada pahina pagkatapos, laktudan lang man kang evaluator ukon kang manugbasa.’

Masabat ang sangka bahin kang utuk nga ‘pero wara bay kita nagasulat para sa amo nga rason kundi sa katumanan – sa pag-appropriate – kang limug nga ginapamatian mo sa pensar kag kang mga hitabo nga ginapanan-awan (mind’s eye)? Sigeha lang, may isara ukon darwa nga maka-gets kanimo.’:):)

Sangka darayunan sa Mandala Spa & Resort sa Boracay /GLAsenjo/Hulyo2013

ANTES ANG UMPISA

Pauna, Sangka Kumpesar

Nagaturo ang tun-og sa mga dahon kang saging-saging kag bakhaw, nagabasa kang uhot nga natumpok sa andang puno, diin nagahumlad ang sangka makul.

Ginkaun ko dya kaina sa kusina ni Acay Amba sa Sugidanun Inc. bilang fresh king oyster abalone, lakut ang woodear nga wara it iba kundi ang talinga kang balabaw nga nagatubu sa patay nga kahoy, rugya nahamyang sa dalan, sa guwa, sa kilid kang baba kang Kuweba kang Kurulaknit sa Bukid Yapak, sa dyang isla nga ginatawag Boracay. Sa mapati man kamo ukun sa indi, naghalin dyang ngaran sa ‘bura ni Acay.’

Matuod, wara it iba run nga kahulugan dyang isla kanakun kundi ang mga sugidanun ni Acay Amba: ang pagkadura ka anang tatay, si Mal-am Nito, nga daw ginlamon kuno kang kabukidan kadyang isla, ang pagpabitay (ukun binitay?) nanday Henry Butler II, ang ermitanyo nga doktor nga Kano sa guab kang Diniwid kag ni Matapunay, ang Ati nga lin-ay, kag si Nonoy ‘Itik,’ alyas Bakero Boy, nga nagpasimpalad sa pagsagap kang mal-am nga kahoy nga inyam agud madagit kang pispis kang mga Ati kag malagaw rapit sa adlaw para sa anang pagkabanhaw.

Rapuyut pamatian, daw tig-ab sa ibos nga himo sa bag-ong ani nga pilit. Bisan pa, nagduha-duha ako sa pagtuman kadyang lihog kanakun ni Acay Amba: sa pagpamati, para isulat, bisan pa (hay) panahon run kadya nga mas ginalantaw ang sugidanun kaysa ginabasa. ‘Cliché,’ kadlaw ko, ang una ko nga sabat kana kang mabatian ang anang limug sa cellphone. Sa America run ako, naga-grocery sa amo nga oras sa Whole Foods sa Austin, nagabutang sa cart kang darwa ka putus kang saging nga rikondal, organic. ‘Man-an mo man nga buhay run ako wara pagsulat. Amo bay gani dya ang ginasukna mo kanakun nga bahul ko nga sala? Luwas sa akun pag-migrate? Nalipat ‘kaw haw: blogger lang man bay takun, bukun writer.’

Nag-utuy-utuy kadlaw si Acay Amba, daw lagpok kang nagahurulug nga batwan. Pinurut ko dya nga nakauli sa liko-liko nga dalan kang Antique ang amun istorya, kag nagpahuway rugto sa bahul nga bato sa Siran-an Hot Spring sa Anini-y.

Man, bat-ulan gid dyang si Acay Amba, dyang atun manugsugidanun. Mapati kamo kanakun, hay bisan si Nonoy Itik gani, nagriligid dun sa banglid kag bisan daw palidun dun kang grabe kabaskug nga hangin sa Sitio Bolabog, wara na gihapon ginpauntat sa pagpasimpalad kun wara na ginpasikto kana nga man-an na ang himuon para mapierde ang maranhig.

Rugya ako kar-un nga adlaw sa Boracay, sangka cliché. Kun nadumduman ninyo, halin pa sa mga nobela ni Jose Rizal, nagaumpisa dya sa pag-uli, sa pagbalik kang bida sa anang banwa. Bisan pa, sa tuod lang, bukun ako ang bida rugya kundi si Acay Amba. Bukun dya parte kanakun, kundi parte sa handum ni Acay Amba nga mabantala sa bilog nga kalibutan ang sugidanun nanda nga mga Ati (bisan pa sangka kalibugan tana). Huod, may amo (gihapon) tana kadya nga handum kag dumut, nga daw mapondo ang tanan kag mamati kana, hay may ginahuptan tana nga sugidanun kang Boracay, dyang Station 1, 2, 3, bilang mga burial ground, sacred ground kang mga Ati nga huod, pamatian kang gobyerno agud itugro kananda ang ginapakigbato nga ancestral domain.

Na-blog ko run sa Simply Ging-ging sa WordPress, si Erap pa ang presidente, nga bukun run tana ang magkahagugma nga nagasiubay sa payong kag nagakupuay ang kahulugan kang uran kanakun, bukun bisan kang pagkalagtum kang mga tanum. Pero sa gihapon, cliché man, nag-uli ako, rugya nagabalik, kag sa edad nga 32, matuon maglangoy.

Nagatindug ako, rugya kadyang aga, sa baba kang Kuweba kang Kurulaknit sa Bukid Yapak. Nagaidlak ang tun-og sa mga dahon kang saging-saging kag bakhaw kag nagahumlad ang sangka makul sa uhot. Rugto sa Station 1, sa Sugidanun Inc., nahaya si Acay Amba, ikatlo run ka adlaw.

Isara pa ruman ka cliché: kun san-o may patay, amo kag makauli. Daw lahug man, bisan pa tuod (ukun bangud tuod) kang mga tawo nga kuno nagasulud lang sa simbahan kun kasal-bunyag-lubung. Duro-duro run man ka nobela kag pelikula ang nagapakita nga kaimaw sa kamatayun ka sangka importante nga karakter, ang pagkadiskubre kang sangka sikreto, kang sangka paranubliun, ukun ang pagtukib sa kamatuoran, ukun ang pagsagap sa sangka tawo. Tanan dya, mahimo mahambal nga rugya man sa sugidanun ni Acay Amba.

Pangumpisar: Wara ako nagapanagap kang kaluwasan sa sala, ukun kang sangka sahi kang pagkabanhaw, parehas ni Nonoy Itik. Pero nagpasugut ako sa dyang gusto ni Acay Amba agud madara kana dyang anang kamatayun.

Masaburan ko dya sa akun laway: pinabukalan nga makul nga nasawsaw sa sinamak.

(NAGAPADAYON)

Na-retrieve via google sa http://www.jessicarulestheuniverse.com/2013/12/23/something-amazing-just-happened/

Dennis Monterde/Ang Lagawan

Pero, danay kaw. May coffee shop idto ay hud, hapit ta anay. Sa sulod, si Fabian imaw kang anang professor kag classmates nagadiskurso kon ano ang mayad nga mangin sistema kang atun gobyerno ukon setup kang sosyudad. Nakaingganyo lang pamatian ang purtika ni Fabian parti sa mga pagsuya na sa mga revisionist nga nagapasidangug kay Aguinaldo bilang hero kono kang Katipunan, sa nagadumara kang atun gobyerno nga sa gihapon rugyan ang hindi matapos-tapos nga kurapsyon, naga-lala pa gani.

Mabatian pa gani ang aphorism ni Machiavelli nga “the ends justify the means.” Paano dya isayudon? Nga kadya, ang ends: majority sa Pilipinas imol, nga nagaraku ang wara ti permanente nga obra/pangarabuhian, nagaraku ang atun populasyon (malab-ot sa 100 milyon run kadya nga tuig), nga duro gihapon mas pili-un makanagap kang oportunidad overseas patas kang pagduro man kang mga mall para baraklan kang mga produkto nga gina-endorse patas ni Kris Aquino kag maturukan kang pelikula halin sa Hollywood ukon nanday Vic Sotto kag Vice Ganda; kag ang means: amo ang corrupt ang gobyerno, tungud may problema sa edukasyon? Ginapamatian lang si Fabian kang anang professor, nakanugunan gani tanda kay Fabian. Raad kono itapuson na ang kurso na sa Law School.

Hapitan ta si Joaquin nga gin-semento ang anang kahig hay naaksidente. Naubos ang tanan nanda nga napundar kang sawa na nga si Eliza – mga gamit sa karinderya kag ginasagod-sagod nga sangka baboy – para pambayad sa gin-utang nanda kay Magda para sa pagpa-ospital. Ti wara-wara run gid e sanda mag-asawa nga darwa pa bata da luwas pa sa bugto ni Eliza nga kananda naga-tiner kag nagasapi-sapi. Si Magda man nga dya nga pwerti mamigus kon manukot kang utang. Hay dagil tana lang man ang sarang marapitan para utangan, haros ubuson na tanan nga may dyan sa naga-utang kana maski pa ang singsing nga ginatago-tago ni Eliza halin pa sa tatay na. Wara ti pagulikid sa isigkataho si Magda. Angay na kadya ang tipikal nga mga kapitalista sa atun sosyudad – nga ang gina-ulikid lang gid amo ang mapabahul ang andang ginansya, nga ang ginapangamuyo amo ang maduro ang magbakal kang anang produkto kag mabuul nga endorser ang mga sikat nga mga artista.

Sa pagkapisan ni Joaquin, gin-antus na nga maglibud kang mga pirated DVD agud lang daan mabawi ang ginprinda ni Eliza nga singsing maski nakasaklay kag nagapiang-piang pa. Samtang si Eliza tana, nagmaligya kang sari-sari nga mga laswa nga ginalibud na sa ginatulod-tulod nga kariton. Kang sa urihi nga daw wara it madangtan ang piglibud-libud na kang DVD kag sa deperado nagpakitluoy nalang tana kay Magda para sa singsing kang sawa na, pero wara gid. Nga sa desperasyon, sa ugut, sa ungul na siguro hinali nga ginkuga si Magda. Syagit eh si Magda dayon ngayo tabang sa niwangun na nga bulig.

Naglagyo run lang si Joaquin kag nangita kang ibang obra – bulig sa mga obrero nga naga-finishing kang sangka bahul nga balay.

Si Fabian, nga naga-bale man kay Magda, naobserbar na kon daw ano gid man dya kapintas. Sa urihi kang di na run man mapunggan ang ugali ni Magda, sangka gabii, natabo ang di dapat – binuno na si Magda kag ang bata na nga dalaginding. Kag dayon naglagyo. Nga daw sa may kaaraydan bala ang patyun ang sangka mapintas nga taho? Nga daw sa mayad bala ang ideya nga buhinan/patyun ang nagapamigus ang hindi natun gusto nga taho?

Ang nasal-an nga nagpatay, amo si Joaquin (hay kinuga na bay si Magda antes maglagyo.) Kag wara run man ti iba nga suspect maluwas kana. Napriso si Joaquin samtang si Fabian nangita kang ma-obrahan sa sangka fastfood restaurant.
Kon may sara nga bahul man ako nga natalumpangdan sa paglagaw ko sa lugar ni Joaquin kag ni Fabian, amo ang ang pagsugalaw kang konsepto kang “pamilya” ni Joaquin (kag kang anang sawa nga si Eliza) kag ni Fabian:

Sangka bes, na-istorya ni Eliza nga raad kon ginsugtan na lang si Joaquin nga mag-obra sa overseas kato, siguro hindi dya natabo. Pero hay nagpromisar tanda sa sara kag sara kang bag-ong kasal sanda nga maski ano matabu, hindi nanda pagbayaan ang sara kag sara. Nga di nanda gusto nga magbahul ang mga bata nanda nga wara ang sara kananda. Nga bahul gani balay n’yo, taas pader nga semento, duro bag-o nga siripalun kang mga bata, pero diin ang nanay kang mga bata – idto sa Hongkong nagangamuhan, ang tatay – ga-obra sa Saudi. Wara man sa naga-judge, pero siguro kuon na, amo ra ang andang prinsipyo- nga buo pirmi ang andang pamilya.

Sangka bes, nag-uli si Fabian sa andang balay, nasadyahan ang anang manang nga si Hoda nga nag-kombense gani kana nga rugyan run lang matiner hay okay run man ang tanan. Hekta-hektarya ang farm ni manang na, kag sarang na dya gastusan kon gusto na magbalik sa Law school. Pero may ginhambal Joaquin nga kono wara run tana nagapati sa konsepto kang “pamilya”. Nga ang andang ginikanan sa ibang lugar, marayu, nga ang gina-isip lang amo ang magpadara kang kwarta para kananda. Nga dysfunctional ang andang pamilya.

Sa urihi, nabinagbinag ko nga ang tanan, daw sa wara lang, daw sa aso lang nga amat-amat magadura. Huod, reklamo kita nga reklamo, amo dya amo to. Pero daw hasta dyan lang? Kon isipun may mga natabu run nga patas kang pork-barrel scandal pero kon turukun, daw kabudlay isipun nga may something-significant dya nga madangtan. Gina-dumarahan gihapon kita kang pareho nanday pogi, sexy at tanda. Kag siguro pagadumarahan gihapon kita kang iba-iba nanda nga bersyon.

Nga kon wara kita ti himuon, padayon lang man gihapon ang tanan. Kon magrumentado kaw tungod sa social injustices, may 5 minutes fame kaw siguro kon mabalita sensationally sa 24 Oras o sa TV Patrol, pero ma-consider lang dya nga isolated case kag padayon lang ang tanan, amo man sa gihapon ang sistema, ang social paradigm. Nga kalabanan mangusul kon magdasu-dasu kag magpadara sa taas kang emosyon. Nga kulang gid man kita kang sense of history? Nga dali natun ginalipatan ang nagkaratabu sa atun nasyon? Diin ang bilyones nga ill-gotten wealth kang mga Marcos? Andut nangin senador si Bongbong? Ano run ang progreso kang kaso ni GMA? Kang Ampatuan Massacre? Diin run si Palparan?

Kang paghalin ko pagkatapos kang haros apat ka oras nga lagaw sa lugar ni Joaquin kag ni Fabian, daw wara ti nag-bago sa tanan – nga ang ginapanawan ko pauli, ang lugar ko nga ginahulagan, lugar kang sari-sari nga mga Eliza, Hoda, Magda, Joaquin, kag Fabian.

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com
First posted at IloiloMetropolitanTimes last January 19, 2014
Click for the Project Summary Visual Report

Pangga Gen/taga-uma@manila

We arrived at the poblacion, in the house of my high-school penpal Maida Magsipoc-Basañes, our host and coordinator. Since Yolanda, she had found herself full of donors entrusting her their help, from buying banca to sustaining her own initiative, a feeding program for her high school students at the Northern Antique Vocational School (NAVS). She had shared with us her sadness on their lack of motivation – and shame – after the typhoon destroyed their house and livelihood. Most of her students are from upland barangays and small neighboring islands: the trip to the town for school – a challenge and a feat.

Pearl Joy briefed the team on ‘Ang Kuwento ng Pagdadala,’ a framework in counseling and therapy developed by Dr. Edwin T. Decenteceo of UP. Tasks were given, we lunched, and off we rode to Barangay Janlagasi, almost 15 minutes away on the ricefields before Mt. Madya-as. We gathered on monoblock chairs, at the shadowed part of the barangay plaza by a roof-blown structure. Behind us, ravaged coconut trees. After a brief orientation and introduction of the team, we danced in the singing of “Maghirupay Kita” and broke into groups for the sharing session. The adults occupied the chapel and the plaza, where on the other side children gathered with paper and art materials to drew their thoughts and feelings.

Inside the one-room barangay hall, a long-wooden table was provided for the chiropractor. I assisted as translator. It was insightful, how pain and grief could manifest physically. We endure because we lack access to health professionals and services, and so the chiropractor was welcomed with curiosity and fondness. Men and women of different ages lined up with their complaints of body pains from head to feet, which were also their life stories, and hopes. It was instructive, of how mother tongue is indeed effective; translation as context, attention to non-verbal clues and gestures, and compassion.

Past 4, when the different sharing groups were done, we served arrozcaldo, pancit, and bread. After, a tolda was spread out in the plaza. We brought out the sacks of clothes donated by The Manila Residences Tower in Taft Avenue where I am staying, transported with discount given by the bus conductor and driver of Dimple Star in Pasay terminal, and the libreng ukay-ukay started.

Brgy. Captain Mariet Barcenal, on megaphone, gave out instructions, and jokes. We watched nearby, pleased in the order of things on the floor, their fun in rummaging for their need and want as our mutual satisfaction.

We rested with the sunset by the open fields in front of the house of the family of Zurick Sumugat, Maida’s childhood best friend who facilitated things for us in the barangay. The Dream Team exchanged observations and insights (I hope to share these with you in the coming weeks) before bottles of beer and husks of coconut juice. Not for long, the photo and videoke sessions, and we enjoyed the dinner of seafood and farm fresh produce. We glowed with the moon, in both exhaustion and satisfaction, energized by more ideas for the next day on the ride back to the town, the Janlagasi stories we carried with us.

‘Eksena sa Janlagasi’ / Rene Sibulangcal.

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Ang Pagpakamaayo amo ang pangarwa nga tinaga sunod sa nauna nga akun run napaambit kaninyo, ang Pagpatawad, sa diin may kabaskug nga gahum nga epektibo sa pamilya bisan indi natun pirme dya ginausar. Mabasahan sa Bibliya ang istorya kang magbugto (twins) nga Esau kag Jacob nga bata nanday Isaac kag Rebecca. Bisan irimaw nga nagbahul, magkaiba ang anda nga ugali. Si Jacob gapabilin sa balay, pirme nagatuon imaw sa Tatay kag Lolo nga si Abraham. Pero si Esau gusto mag-hunting kag pirme wara sa balay. Isara pa paborito nga bata ni Rebecca si Jacob. Rugya maturuk ninyo ang sitwasyon kon papaano nga ang masakit nga ginabatyag ni Esau kang indi nabaton ang tinaga kang pagpakamaayo halin sa Tatay na. Siguro si Esau may edad run man kag may asawa kag kabataan, pero si Esau naghiribihun ka tama.

Kon sa panahon natun dya natabo, makuon ta nga si Esau isara ka guwapo, maskulado nga tawo nga nbagay ibutang sa Outdoorsman Magazine. Pero tungud sa natabo nga naurihi ang pag-abot sa balay kag indi nabuol ang pagpakamaayo kang Tatay na, sobra ang paghiribiun na, daw bata nga nasakitan gid ka tama kag gapangayo sa Tatay na nga itugru man kana ang pagpakamaayo. Pangarwa run dya nga beses ginbul-an ka birthright kay ginbakal dya ni Jacob kana kang nagpauli si Esau nga nagutom katama kag ginpakaun ni Jacob baylo ka anang birthright. Sagrado ang pribilehiyo nga ginakalipay kang una nga bata: dya ang pagpanubli kag ang masunod sa Tatay na nga isara ka pangulo kang pamilya. Amo ang mangin deboto sa pagserbisyo sa Dios kag ang sa mga sagrado nga tradisyon ka panimalay. Duro ang atun mabuol nga leksyon sa amo nga kabuhi ni Esau nga napierde.

Amo man para sa mga ginikanan nga may favoritism sa andang kabataan.

Sa akun na-eksperyensyahan sa akun mismo nga pamilya, ang Tatay ka akun tatlo ka kabataan ang paborito na nga bata amo gid ang kamagurangan. Indi sa mga materyal nga bagay kundi sa pagtugro na ka oras sa mga bata. Sa kagurangnan nga bata ang gindidikaran na sa pagtudlo obra kag pagkid-an kang kon ano pa nga butang. Dya sa urihi akun man gid naintiendihan kon andut. Suno run man sa hambal kang pangarwa kag agut ko nga bata, “Wara si Tatay katudlo kanakun kon paano kay ako pangarwa lamang.”

Ang agut naghambal man nga: “Ako bata pa kag wara run tana, wara na gid ako natudluan.” Masakit man isipun kag batyagun ang mga hambal kang darwa, matuod man gid. Pero dya ginhambalan ko lang sanda nga “Magkaiba nga talento ang gintugro kaninyo; grasya para sa kada isara gani himuon mo suno sa imo pagsarig kag magkaiba man ang inyo gusto nga magbugto kag itun-an lamang kay mahimo mo sa urihi ang imo magustuhan. Kag indi magkalipat magbinuligay kamo nga tatlo.” Kabay nga bisan rayuay sanda nga magbugto kag kon wara run man ako nga maimaw nanda, ginapangamuyo ko gid nga ang akun pagtudlo magapabilin sa anda mga tagipusuon ilabi na gid ang indi magkalipat magsalig sa Dios. Salamat kag dayawun ang Ginuo.

Sa tagsa ka persona, ang madalum nga ginabatyag sa tagipusuon amo ang pagbuol kang approval kang ginikanan; confidence nga kilala gid kita kang atun Nanay kag Tatay, palangga kag importante sa kabuhi kag ginapabugal gid kita nanda. Pareho kang kinder nga bata nga naga-drawing, gintawag ang Nanay: “Lantawa ang akun ginhimo.” Ang bata nga gahulat kag nahadluk samtang ang Nanay ga-check basa kang ana grado, kag ang high-schooler nga nagadali-dali agto sa Nanay nga naga-preparar maagto sa Prom: “Ano mahambal mo sa bayo ko?” Kag ang may edad nga may bag-o run nga obra, may amiga o amigo run, kag dya nagahulat nga mabatian ang hambal: “Well Done!”

Ang tanan nagapangita ka pareho nga butang dya indi ma-outgrow nga ginakinahanglan, kag amo dya ang pagpakamaayo kang ginikanan.

May nabatian ako halin sa mga tawo: “Indi ko run kinahanglan ang pagpakamaayo. Indi ko man ria nabuol sa akun mga ginikanan pero ok man ako.” Kag akun man nakita sa pareho nga tawo nga may pagbag-o kang may nabuol nga pagpakamaayo halin sa ginikanan. Nabatian ko ang hambal nga, “Indi ako magbuol kang kon ano nga bagay sa akun Tatay.” Pero pareho man nga tawo nagadali-dali sa pag-uli para lamang mabuol ang pagpakamaayo kang Tatay bag-o mapatay. Mabatyagan nga may something sa tagipusuon kang kada isara nga nagakinahanglan kang pagpakamaayo. Gasarig ako nga mabatyagan gid sa kabuhi nimo mismo kadya gid nga adlaw.

Ang akun pangamuyo: Amay, akun napensaran ang deperensya nga natung-an sa pagpangayo sa iba ka pagpatawad kag ang Imo pagpatawad kay Imo ginpromisa nga may kaluoy, pero indi ako sigurado nga ako may promisa halin sa akun pamilya. Buligi ako nga mangin prepararado sa pagpatawad sa akun mga ginapalangga nga indi sanda magduha-duha sa pagpangayo patawad halin kanakun. Tugrui kami kang kaisug nga kinahanglan maatubang nga makapatawad. Bahul nga parte sa kabuhi ang pamilya, gani dapat mag-umpisa dya kanakun mismo. Itugro ang Imo pagpakamaayo. Itugro mo kanamun nga tanan kag salamat, sa ngalan ni Jesus, Amen.

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com
First published (without photos) at the IloiloMetropolitanTimes on February 02, 2014

Pangga Gen/taga-uma@manila

We walked to this boulevard for a ‘morning ritual’ – prayers of thanksgiving and petition led by Nene Faith, our eldest. My 35th birthday. I’m not one for ‘drama’ and so it was touching, to say the least, for this life that has given me so much. Always, I say: ‘Gracias ala vida’ (Thanks to life). This is a composition of the Chilean musician Violeta Parra in the 60s, popularized by folksinger Joan Baez, and arrived to me via YouTube in the rendition of Argentine singer Mercedes Sosa.

It was an overcast sky and not for long, drizzle dropped. We headed back to Maida’s place, our local host and coordinator, my high-school pen pal. After breakfast, the Dream Team at personal grooming, this scene at the bedroom: Maida reading aloud one of my letters in my high-school handwriting (very clumsy) in the ‘I Love You’ fold (fashion of our time!) in a scented stationery (of course!). We shared giggles and laughs as we congratulated ourselves for an enduring friendship, that was to say, um, we are like ‘endangered species’ and to the millennial generation – drool! ☺

Anyway, fast forward. This time, back at barangay Janlagasi for the 2nd and last day of the project. We came ahead of the scheduled time. At the one- room barangay hall, Dr. Heath Motley of the United Nations Chiropractic Center-Manila treated more patients.

At the chapel nearby, Pearl Joy and the rest of the Dream Team facilitated the capacity-building seminar on psychosocial and mental health support services for the community leaders. In between assisting and translating for Dr. Motley and checking out the animated conversations at the chapel, a birthday surprise: Grace, member of the Dream Team who is a god sister, lined up the children for their cupcake gift (they were the ones who ended up eating them, of course) and candle blowing. I admit, t’ was sweet it got me crying. You have to understand that this project is my first ever attempt to celebrate my birthday. Story of my life (sniff, sniff)☺

I remember this clearly too: the responses of the residents. I do not want to sound patronizing but really, the project was a success. It gave them the venue to come together as one community, to listen to each other’s stories and to map shared experiences and sentiments toward concrete actions. The psychosocial support offered them a framework, a way of thinking in making sense of what happened, as they grapple with a sense of powerlessness, in feeling neglected by our government, being a small barangay in a small province of a region that is not considered to be the center of the tragedy.

Their feedback affirmed us, psychosocial support services being not that popular yet in this part of the country, especially coming from a volunteer group like ours without institutional support or mileage. It was more than enough for me to see Pearl, our youngest (her joke, of course, that she remains to be my scholar), in action, and be comforted by the fact that she is very qualified for the job, and passionate at that, that the more she is determined to finish her MS Psychology, on schedule. Typhoon Yolanda enlarged our circle of kin and friends, (re) connected the south and the north of Antique, continued the timeline of my friendship with Maida beyond Facebook, and strengthened our sense of community that included our donors, personal friends in Manila and abroad (Canada, US, New Zealand) and made this into “a circle with no end” in our effort to actualize care and service. Again, many thanks, and until then!

‘Antes ang Bagyo’ /Rene Sibulangcal

Pamaagi sa stetoskop, nagapamati si Dr. Palmares sa hunghong sang baga ni Moloy. Ang nars bag-o lang gin-ilisan ang botelya sang dekstros. Ginapalibot-libot na sini niya karon ang gamay nga ariring nga nagapugong sa tulo sang bulong.

Ginhukas ni Dr. Palmares ang instrumento sa iya talinga kag ginsablay ini sa iya liog nga daw kulintas.

“Pwede na ko kauli, Dok?” ginahubak nga pamangkot ni Moloy.

“Indi pa pwede, Nong,” hambal sang doktor nga sa tantiya ni Moloy wala pa traynta anyos. “Puno sang plemas imo baga. Kinanglan ka pa panilagan sang mga pila ka adlaw.”

“Pero, Dok,” reklamo ni Moloy, “tatlo na ko di ka adlaw sa probinsyal. Mayad duman akon pamatyag. Kaya ko na mag—”

Bag-o matapos ni Moloy ang iya inughambal, ginbarokoy siya ka ubo. Ginpilit niya nga punggan ini, apang daw ginasunlog siya sang balatian. Daw indi ini mauntat, mas laba kaysa sa mga nagligad nga atake. Sang makaguruginhawa, nagdupla si Moloy sa arinola sa dalom sang katre kag nagsandig sa ulunan sa iya ulohan. Ginkwa sang nars ang arinola kag naghalin.

“May ara ka nga nomunya, Nong,” siling ni Dr. Palmares kay Moloy. “Indi na siya ubo lang. Mas grabe. Pero indi magkabalaka a. Kung magsige ka inom bulong, makagwa ka na guro diri sa ospital bag-o matapos ang semana.”

“Baw, kadugay pa man tana sina, Dok. Kinanglan ko na gid mag-uli sa Kulaman. Ang akon didto nga mais hararbeson dun.”

“Ayawan ka sa biyahe, Nong. Kalayo nga daan satong inyo, sa bukid pa. Lamig pa gid didto. Maglala lang sakit mo. Diri ka lang anay sa Isulan. Wala ka man baraydan gid diri sa ospital.”

“Way bi ko masaligan nga iban, Dok. Ang lima ko ka bata galagmay pa, kag akon asawa manugbata. Kung maabtan sang ulan tong tanom ko, magbotikolon to, indi na mabaligya, indi na mapuslan. Maskin manok indi dun magtusik sato kung iburubod.”

“Pasensya lang gid, Nong. Daw indi ta gid ka masugtan mag-uli ba, labi na kung mag-obra ka sa uma.”

Nagpungko tadlong si Moloy. “Kabalo man ko, Dok, kung ano kaya ko. Kwarenta anyos ko dun ginagamit ning lawas nga ni, kag ginahambal ko sa imo, pasik na ko ya akon.”

“Nong Moloy, ang imo lang man nga kaayohan akon ginaisip. Indi ka pa pwede ma—”

“Paano mo mahambal, Dok, ano masarangan ko kag indi? Tong isa mo lang ko ka adlaw nakilal-an, kag kada adlaw, tag-singko minutos ka lang magpalapit sa akon.”

Nagginhawa sang madalom si Dr. Palmares. “Sige, kung amo gid nang gusto mo, indi ta ka mapugos magtinir diri. I-discharge ta ka. Pero basta ha, magpahuway ka anay sang at least one week bag-o ka mag-obra sang mabug-at.”

Nagtando si Moloy. Nadiparahan niya nga si Dr. Palmares wala na gatawag sa iya sang “Nong” kag naga-iningles na. Pero wala siya labot. Kung kinanglan niya paakigon ang doktor para lang makagawas siya sa ospital, himoon niya.

Gintan-aw ni Dr. Palmares ang nagabitay nga botelya sang dekstros sa tapad sang katre. “Ang ikaduha nga kondisyon, kinanglan maubos anay ang sulod sina.”

“Bag-o lang man na giislan sang nars,” reklamo ni Moloy. “Di na mahubas dayon eh.”

“Mga walo ka oras guro bag-o na maubos,” siling ni Dr. Palmares. Gintan-aw niya ang iya relo. “Buot silingon, asta pa na alas-siyete karon. Kinanglan mo matulog sang isa pa ka gab-i diri.”

“Abaw lintigan.”

Gisarad-an ni Dr. Palmares ang polder nga iya ginauyatan. “I’m sorry. Ang iban mo nga bulong gina-inject sa dextrose. Indi pwede nga hukson lang dayon ang IV. Isa na man lang ka gab-i. Now if you’ll excuse me, i-check ko pa ang iban ko nga pasyente.” Nagtalikod kag naglakat ang doktor.

Ning mga doktor gid ah, isip ni Moloy, damo bi kwarta amo di kaintindi sang mga pobre. Magutman ang pamilya niya kung mapilyur duman ang iya kraping. Swerte siya nga tag-irinit karon. Bag-o siya nagdulhog pa-Isulan, mga isa na ka semana nga waay nag-ulan sa Kulaman. Apan kabalo siya nga sa bukid, wala tig-irinit sa ulan. Gagal-om pirmi ang langit, kag pwede magbundak ang ulan ano oras. Kinanglan makaharbes na siya bwas dayon. Dapat makagawas na siya sa probinsyal ospital subong nga hapon.

Gintangla ni Moloy ang botelya sang dekstros. Ano gani hambal ni Dr. Palmares? Pagkahubas sang bote, pwede na siya kapuli.

Nagtukar liwat ang ubo ni Moloy. Perti ang kurog sang iya baga nga nagsakit indi lang ang iya dughan kundi pati iya pus-on. Sang nag-untat ang atake, ginkaptan ni Moloy ang tubo sang dextrose. Nakit-an na niya kung paano ginahulag-hulag sang nars ang gamay nga ariring nga nagakontrol sang tulo sang dextrose. Kahapos himuon, daw harampangan lang: paliboton padalom para maghinay ang tulo, pababaw para magdasig.

Nahatag ang luyag ni Moloy. Sa iya pagpauli, nagabundak ang ulan sa wala niya maani nga tanom kag ang iya asawa kag kabataan nagaurahab sa kasubo kag kawad-on sang paglaum. Nagahigda siya sa sulod sang lungon.

______________________________
Si Rolly Jude M. Ortega natawo kag nagdako sa probinsya sang Sultan Kudarat kag sa karon nagakuha sang MA English Major in Creative Writing sa Silliman University. Nangin fellow siya sa writers workshop sa Davao, Cebu, kag Iligan. Ang iya mga sinulat nakagawas sa Philippines Free Press, Philippines Graphic, kag Philippine Daily Inquirer.

‘Magbugto’ /Rene Sibulangcal

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Ang pagpakamaayo indi lamang nagapahayag nga ‘Bata, ay kamayad kag kabuot kanimo, manami ‘kaw magsipal ka bola.’ Ukon, ‘Wow! Nanay, ang imo nga bata ka-guwapo kag maaram gid.’ Amo dya ang pagpahayag nga pabor kang ginikanan, may pagbaton kag kaayuhan nga naghalin sa ana nga persona, indi lamang sa andang panurukan kag naabot kundi ang pinakapersona sa diin importante sa ginikanan kag sa kabuhi kang bata. Kita may ikasarang nga gahum sa paghambal ka mga tinaga nga pagpakamaayo kag dya makatugro kalipay kag kabaskug nga magapabilin sa tagsa ka tagipusuon.

Ang pagpakamaayo nga hambal sa Hebreo nagakahulugan nga ang mga tuhod magluhod. Ang pagbendisyon formula kang hambal nga may paglaum kag pagkilala sa amo nga tawo. Sa proseso, mahimo matabo ang pagpakadungganun ukun pagpakanubu natun nga matugruan kang pagpakamaayo ukon bendisyon. Sa kultura kang Jew may seremonya nga ang tanan nga kabataan ginatugruan ka pagpakamaayo. Halin gid sa nauna nga bata, ang tanan nga kabataan ginapakamaayo ukon gina-bendisyonan. Dya nga hitabo mabasa sa Genesis 48:1 – 49:27.

May isara ka Tatay nga nagpatawag ka pagtiriripon kang ana mga abyan. Ginpalibutan ananda ang kabataan, baye man ukon laki. Pareho nga makabaton ka pagpakamaayo. Ang seremonya natabo sa ika 14 hasta 16 nga edadun ka bata. Ang kada isara nga bata ginasugid kang Tatay ang andang kabuhi kag ginatugruan ka laygay kag kon paano ang kaaram importatante sa kabuhi. Makita sa katapusan nga ang Tatay ginapataas ang bata sakay sa ana nga abaga, palibot para sa pagpasundayag ka ana kabataan sa mga abyan. Ang hambal: ‘Dya ang akun pinalangga nga bata kag akun gid dya ginakalipay.” Siguro nadumduman man ninyo ang istorya kag ang mga hambal kang Dios nga Amay kang ginpakamaayo na ang Anak nga si Hesukristo. Mabasa dya sa Matthew 3:17; 17:5.

Kanami lang batyagun kon kita ginapakamaayo ka atun mga ginikanan, mga mal-am nga paryente kag bilog nga komunidad, amo man sa atub obra. Sa adlaw-adlaw nga tanan, nagatinguha ako sa pagpakamaayo sa akun kabataan kag sa duro pa nga iba.

Ang akun pangamuyo: Amay sa Langit, salamat gid sa Imo pagpakamaayo sa akun kabuhi kag ang pagpakamaayo para sa wara ti katapusan nga kabuhi. Bangud Kanimo, Imo gintugru ang mga kaayuhan sa akun kabuhi. Buksi ang akun mga mata kag mga talinga para akun man matugro pa ang pagpakamaayo sa iba nga mga tawo, indi lamang sa hambal kundi sa buhat man. Buligi ako nga madumduman ang mga gahum kang imo pagpakamaayo sa akun kabuhi nga makatugro man sa nagasagap kang Imo pagpakamaayo. Sa ngaran ni Jesus, Amen.

IOS 7 Wallpaper.

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Kon kamo nag-promisahay nga darwa, dya dapat amligan gid kag pagatumanun. Kay man kalipay ang mabatyagan kag mapadayon nga masarigan ikaw sa imo ginpromisa. Isipun mo anay kamayad ang amo nga bagay bag-o magpromisa kon bala masarangan mo nga tumanun kag kon indi gani masarangan, indi ikaw maghambal ka ipromisa mo. Indi lamang sa materyal nga bagay kundi amo man sa espirituhanun nga bagay dapat mahimo nga sa pihak kag pihak magkabagay; matugruan ka paghangup ang pagpromisa.

Ang pagpromisa isara ka napito nga tinaga kaimaw ang paghigugma, pagpatawad, pagrespeto, pagpakamaayo, pagtuo kag pagsimba iririmaw ang tagsa ka miembro ka panimalay. Dya nagabunga kang kalinong, kalipay kag kaginhawaan sa sulod ka panimalay. Labaw sa tanan, makita ang paghigugma.

Ang nagpromisa kon matuman makatugro kasadya sa isara ka ginpangakuan. Apang dya makarangga man gid ka panimalay kon ang pagpangako indi natuman kag nadura man ang paghigugma, pagsarig, pagrespeto kag pagpatawad. Ang bunga: wara it kalinungan kag kasadya kundi away lamang, maaslum kag mapait pa.

Gani importante man gid dya nga tinaga kon dya ginahimo. Kon indi nahimo, pasensiyaha na lang kay may adlaw pa nga masunod, matuman man gid rian ang pagpromisa nga may paghigugma. Maghulat na lang nga mapasensiyahun nga may pagpatawad, di bala?

Ang Bibliya, tinaga kang Dios kag dya gamhanan kag makabaylo kang kabuhi ka tawo. Ang promisa kang Dios gaumpisa nasulat sa 2 Timothy 3:16 diin nasugid nga ang tanan nga sinulat sa Bibliya gintugruan inspirasyon kang Dios. Ang dya nga promisa kang Dios kanatun makatugro kaaraman. Matun-an nga ang mga tinaga ka Bibliya naghalin Kana. Ang Bibliya nga amo ang Balaan nga Libro kang Dios atun mabasahan ang duro nga mga promisa nga nasulat kag ang iba gani nabalay run sa atun mga tagipusuon kag mga isip. Kon atun lamang mabuksan ang atun mga tagipusuon duro lamang nga mga tinaga sa promisa nga pwede natun madara, magamit, kag makabulig kada adlaw -adlaw sa atun pagkabuhi rugya sa kalibutan.

Dya ang iban nga mga ginpromisa kang atun Dios. Akun dya ginapa-ambit kag mabasahan sa Isaiah 41:10: “Indi ikaw ma-discourage, indi ikaw magkahadluk kay Ako ang imo Dios kaimaw mo pirme.” Sa 2 Peter 1:4 “And because of his glory and excellence, he has given us great and precious promises. These are the promises that enable you to share his divine nature and escape the world’s corruption caused by human desires.” Dya akun gid nagustuhan, ang nasulat sa Jeremiah 29:11: ”For I know the plans I have for you,” says the Lord. “They are plans for good and not for disaster, to give you a future and a hope” kag sa Matthew 11:28-29: “Come to me, all you who are weary and burdened, and I will give you rest. Take my yoke upon you and learn from me, for I am gentle and humble in heart, and you will find rest for your souls.”

Duro pa nga mga promisa kang Dios para kanatun. Gani indi gid magdura ka paglaum kag tindugan natun ang mga promisa kang atun Mahal nga Dios nga may Pagtuo.

May kanta nga nagustuhan ko kantahun. Kanami lang ka lyrics na:

Standing on the promises I cannot fall,
Listening every moment to the Spirit’s call
Resting in my Savior as my all in all,
Standing on the promises of God.

IOS 7 Wallpaper.

Ang tinaga nga may garantiya ginsulat kag ginpirmahan kang Makaako mismo, sa diin gindeklarar nga Ana pagahimuon ukon indi pagahimuon nga mga bagay. Ang Dios lamang ang makakontrol kang tanan. Sa kalibutan nga duro ang mga butigon, magnanakaw, con-artist kag iba pa. Nagapahaganhagan batyagun nga may Dios nga atun masarigan gid. Indi pareho ka mga politiko nga nagpangako sa kay kon sin-o nga ginpangakoan para lamang botohun.

Ang wara nagamara nga paglaum kag mga ginadamgo, ang mga mayad kag manami nga huni, may gahum nga tinaga kag dya may pagpabatyag nga may kainit sa bug-os mo nga kalawasan, ay ang mga promisa. Ang pagpromisa nga may katumanan kag may paghigugma labaw sa tanan. Salamat kag dayawun ang Ginuo. Happy Valentine’s Day sa tanan!

First published at IloiloMetropolitanTimes.com

Image from http://www.networkworld.com/community/blog/flappy-bird-developer-dong-nguyen-says-he-will-remove-popular-ios-game-app-store-tomorrow

pangga_gen

I came to know Flappy Bird just last week, from a pair of students who were busy playing it in their iPad, while we were waiting outside the classroom for the other class to finish. It was my lone Monday-Wednesday class in HUMALIT (Introduction to Humanities) scheduled on 9:40-11:10 in the morning housed in the Engineering building of the university. Before and after this, I either rush to go home to the condo building across the street or proceed to my 3rd office – the coffee shop (the 1st being my place and the 2nd the department) to write The 2nd Novel currently titled Kamatayun sa Isla Boracay (yes, it is in Kinaray-a). It is now on its 5th year, a New PhD Grant, and the University Research Coordination Office already, formally, issued its deadliest deadline: April 30, 2014. Otherwise, I will pay back more than two hundred thousand pesos for my 9-unit deloading and budget, all spent years way back.

Of course, I will not let that happen. I will finish the novel. And yet I entertained the thought of playing Flappy Bird? Why not, I said to myself. There’s such a thing as productive distraction. I would like to believe I have a high susceptibility to distraction. The pause and the gap away from the work I am focusing at the moment allow my brain to wander and rest. What it does to me is like a window where insight could come in. May of last year for instance, I was able to write a commissioned short story, a retelling of our aswang tale, because I played Candy Crush Saga (prior to this, yes, Angry Bird). Similarly, I got curious of this Flappy Bird: of what I could learn from it; of what it could do to me, specifically, in stimulating my imagination and creativity.

So I downloaded it to my iPhone after I had my quota of pages and energy with the novel. I played it and found it boring. It has no literary reference and resonance that I found right away with Candy Crush Saga, like the word saga brings to mind epic heroes and their journeys. There is a universe marked with places that unravel to you as you level up. There is the delight in the sound of candies crushing at your fingertips.

With Flappy Bird, there are the vertical green pipes. Phallic. To play, you tap the screen and Flappy Bird flaps its wings, up and down the erected green pipes. Very simple actually, and yet it is hard. Why? Because Flappy Bird is such a tiny, fragile thing that it could die right away in a slight bump into the pipe. And you have to go back to the start button. Your last score is your highest score. I came to know in the article “Flappy Bird is dead – but brilliant mechanics made it fly” by Keith Stuart published last February 10 in The Guardian that this is the point of compulsive game design: to make players feel they can do it, and when they fail, they blame themselves. So the addiction: you want to prove to yourself you can do it, right?

By now we all know Dong Nguyen, the Vietnamese creator of the game ended his life. He was earning $50,000 a day from the ads. He also received harsh criticisms from the game industry itself. We don’t really know the real reason for his suicide, though reported speculations have already been (re) tweeted and (re) shared online.

Now, what about my novel around this time? I am navigating the puzzle posed by Book III. Here, a player of a summer adventure set in Boracay Island designed to trace the trail of the early inhabitants, the Aetas, will encounter a sacred bird upon his death. This bird, as early belief tells, will carry the soul of the departed near the sun, which they revere. This assures a good travel and condition for the soul toward its final rest.

As of Feb. 15, my last score is 68. Am I glad that I was able to download Flappy Bird before Dong Nguyen took it down online and killed himself? I would say yes, and deep in my heart, I sincerely wish there’s the sacred bird of the old Aetas to transport Nguyen to a safer, kinder abode.

‘Rave Church: Ghent Light Festival 2012′ / http://www.lostateminor.com

“I am the Lord your God, who brought you out of the land of Egypt where you were slaves. You must not have any other gods except me. You must not make for yourselves an idol that looks like anything in the sky above or on the earth below or in the water below the land. You must not worship or serve any idol, because I, the Lord your God, am a jealous God. If you hate me, I will punish your children, and even your grandchildren and great-grandchildren. But I show kindness to thousands who love me and obey my commands.” -Exodus 20:2-6

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Maka-kadlaw o makayuhum man gid kamo kadya sa darwa ka hitabo nga akun nadumduman:

1)Kang sa Makati Medical Center katu ako nga nabuhi kag ang memorya nagbalik nga ana ka bata nga 10 anyos, sa sulud katung kwarto nga 10 kami nga pasyente kay may naga-uraroy sa sakit kag nagahiribiun, ako tana masinadyahun nga nagtudlo kana pati sa mga doktor kag nars nga magkanta. Kun indi gani sanda magsunod, nagasinggitan ako. English speaking pa nga teacher abi ako, ay te, para indi ako magsinggitan, gasunod na lang sanda tanan kanakun. Pati ang mga tagbantay kag tagbisita ka iba nga mga pasyente. Kuon gani nanda nga daw may party kami tamun permi sa kwarto namun katu. Makatiringala nga ang pagdayaw sa Dios ang makabulig pasadya sa mga pasyente kag makabaylo kang ginabatyag.

2)Kang gamay pa ang akun kamagurangnan nga bata, tatlo pa lang ka tuig kang sa Colorado Springs pa kami, pagsimba namun pagkatapos ka Sunday School amo ang Worship Service. Sa tunga-tunga ka pagpamati kang mensahe ka Amerikano nga Pastor, ay abaw, basta lang nagsinggit akun bata nga “TAMA NA JESUS!” Abaw ah, nagklap-klap ang mga Amerikano kag mag-Praise the Lord. Sus timo, mayha gid ako. Wara sanda kamaan nga gasinggitan run ang bata ko nga gusto na run matapos kag gusto na mag-uli. Wara man nagahibi akun bata amo nga dismulado.

Rugya run kami sa Maine, sa amun pagsimba kaimaw ang akun tatlo ka bata kang magagmay pa sanda, malipayun ako kag makayuhum gid ka tudo kun mabatian ko ang akun mga bata nga magkanta ka God is love sa Bisaya nga kanta: “Ang Dios Gugma, ang Dios gugma, maghigugmaany kita” kag iba pa nga kanta parehas ka “Kalipay sang akun kasing-kasing, kalipay kay ginluwas ako, si Jesus nagaaman sang puloy-an sa langit, ang akun kasing kasing nagakalipay.”

Ilabi na gid kun sanda nga tatlo ang naga-special music sa Sunday Worship. Kun kaisa kaimaw ako nanda magkanta. Kun kaisa ako naga solo sa atun gid nga lengguwahe, ang mga Franco-Amerikano nami lang ang anda mga yuhum sa pagpamati kag pag-klap-klap pagkatapos ko kanta. Siyempre bag-o magkanta akun run sanda ginasugidan kag nasulat ang kanta sa programa. Ang pag-agto sa simbahan kag ang pagsimba kang bug-os nga pamilya kaimaw ang mga kapamilya Kristiyano bisan maniki lang nga oras magkiritaay, magkamustahanay, mag-irimaway sa sulud ka simbahan kasadya ang mabatyagan ka kada isara.

Ang pagkanta pagdayaw sa Dios. Ano pa ayhan kun sa langit run iririmaw ang tanan sa pagdayaw kag sa narisari nga lengguwahe kag kada segundo, minuto, kag oras kaimaw ang atun Dios?

Gina-agda ko kamo sa pagsentro ka inyo kaisipan kag tagipusuon sa dyang mga berso halin sa Bibliya nga ginapaambit ko kaninyo para sa atun padayon nga pagpamalandong. Wara ako it kopya kang Bibliya sa Kinaray-a gani sa English dya:

2 Kings 17:38-39: “Do not forget the agreement I made with you, and do not honor other gods. Instead worship the Lord your God, who will save you from all your enemies.”

1 Chronicle 16:23-31: “Sing to the Lord, all the earth. Every day tell how he saves us. Tell the nations about his glory; tell all peoples the miracles he does. The Lord is great; he should be praised. He should be respected more than all the gods. All the gods of the nations are only idols, but the Lord made the skies. He has glory and majesty; he has power and joy in his Temple. Praise the Lord, all nations on earth. Praise the Lord’s glory and power; praise the glory of the Lord’s name. Bring an offering and come to him. Worship the Lord because he is holy. Tremble before him, everyone on earth. The earth is set, and it cannot be moved. Let the skies rejoice and the earth be glad. Let people everywhere say, “The Lord is king!”

Psalm 86:9-10: “Lord, all the nations you have made will come and worship you. They will honor you. You are great and you do miracles. Only you are God.”

Happy weekend sa tanan!

Opisyal na poster ng dula.

Pangga Gen /Grasya sa Isang Tasa ng Tsaa

Hindi lahat ng salin ay matagumpay. Hindi lahat ng pagsasa-dula. Pero ito, walang duda, isang tagumpay. Magaling na materyal, magaling na salin. Magaling na dramaturgy ni Rody Vera, siya na isa ring kilala at hinahangaang mandudula.

Pasok ang isang magaling na direktor, si Joel Lamangan. Ganap na nabigyang buhay ang dula sa galing ng mga beteranong aktor na sina Robert Arevalo, Spanky Manikan, Nanding Josef, Celeste Legaspi, Jackie Lou Blanco, Madeleine Nicolas, Banaue Miclat, Peewee O’Hara, Cris Villonco, Marco Viana kasama ang Tanghalang Pilipino Actors Company.

Set design ng dula. Kuha via iPhone bago magsimula.

Sapat na ba ang pagsama-sama ng mga magagaling na ito para masabing matagumpay ang produksyon? Oo. Pinupunto ko rito na una sa lahat, ang manunulat: ang materyal, ang kwento – ang utak at puso nitong produksyon. Nabigyan ng karapat-dapat na hustisya at integridad ang akda ni Joaquin dahil sa pagsama-sama nitong magagaling.

Kwento ito ni Zacarias Monzon (si Robert Arevalo ang gumanap nang gabing iyon), ang 80 taong gulang na patriarch, dating “Carretela King” (Hari ng Karitela) noong 1930s, peace time (panahon ng mga Amerikano, bago ang paglusob ng mga Hapones). Inihaon niya ang sarili at pamilya mula sa hirap. Pinagmamalaki n’yang namatay ang kanyang ama na busog sa pagkain sa harap ng pinagawa niyang isang mahabang mesa saan araw-araw piyesta at naging bisita ang lahat ng importanteng tao sa lipunan, at nagagandahang babae (isa siyang certified playboy). Sa kasalukuyan ng kwento, nariyan si Bessie (Cris Villongco), ang kanyang bata at kahuli-hulihang kerida/lover na nag-aalaga sa kanya. Archetype ng puta na may ginintuang puso. Naiyak ako sa kanyang ‘moment’ o sariling kwento sa dulo ng dula. Dahil hindi siya caricature at stereotype na tauhan. Buhay ang kanyang karakter, totoo, kapani-paniwala – integral na bahagi ng/sa dula. Hindi lamang siya puta at kerida kundi ang EveryWoman na nagmamahal at minamahal.

Huli kong nakita si Cris Villongco bilang Maria Clara noong 2011 sa Noli Me Tangere ng Tanghalang Pilipino. Hindi ko siya kaagad nakilala rito. Marahil hindi lamang sa make-up kundi dahil hindi siya kumakanta rito. Natuwa ako sa kanyang pagiging versatile. Convincing ang kanyang pagganap sa karakter ni Bessie.

Panoorin ang dula, hanggang Marso 9 pa.

Kwento rin ito ni Marcelo (Nanding Josef), lehitimong anak na lalaki ni Zacarias, tinuturing na ‘gentleman.’ Ayaw niyang matulad sa ama ngunit sa isang pangyayari, naging katulad din siya ng kanyang ama sa kanyang anak na si Chitong (Marco Viana). Nakilala natin siya sa dula na nakasuot ng sutana; gustong maging pari. Siya rin ay katulad ng kanyang ama sa maraming bagay. Ngunit iba rin. Siya ang nagsabi ng ganitong linya, ang tesis ng dula:

“Character is not something we inherit. It is something we create. If we cannot blame fathers for what we are, neither should we blame ourselves for that new person. Oh, yes, there are fathers and grandfathers and who knows what ancestors crowding within us but all of them are just ghosts, impotent, powerless ghosts, unless we allow them to create us in their image.”

Kaya kwento rin ito ni Chitong. Kwento rin ni Sofia (Celeste Legaspi), ang kanyang ina, at ni Nena (Madeleine Nicolas), ang kanyang tiya na naging matandang dalaga dahil walang lalaking nakahi(hi)git sa kanyang ama.

Hango ni Nick Joaquin ang dulang ito sa kanyang kwento na “Three Generations.” Naituro ko ito sa klase sa Humanities 1 (Literature). Gusto ng mga estudyante. Ngayong term sa school year, masaya ako na nakilala ng mga estudyante sina Nick Joaquin, Virgilio Almario, at Pete Lacaba sa dulang ito. May mga estudyante akong nakasama manood. Sila rin, nagustuhan ito.

Sana marami pang produksyon ang ating masasaksihan mula sa mga magagaling nating mga artista sa teatro na nagbibigay buhay sa mga obra maestra sa/ng ating panitikan.

Hindi lamang ang lalim sa kaalaman sa sikolohiya ng tao ang ma-e-engkwentro natin sa dulang ito. Nariyan din ang konteksto, ang partikular na yugto sa ating kasaysayan: ang panahon ng karitela na kalaunan, napalitan ng dyip at awto. Kaalinsabay dito, ang pagkabuwag ng yaman ni Don Zacarias. Matanda na siya, mahirap na – iniwan ng kanyang mga kaibigan at babae: nasaan ang kanyang redempsyon? Ang kanyang ligaya? Ano ang sinasabi ng dula? Nasa isang babae pa rin? Nasa kanyang paglampas sa pagiging ‘puta’ ni Bessie kaya dinala niya ito sa kanyang pamamahay at itinuring na asawa (kunsabagy, isa siyang hari), na siyang nagbigay kabuluhan (meaning at value) kay Bessie sa kanyang deklarasyon na hindi lamang nasa (desire) sa kanyang katawan ang namagitan sa kanila kundi ang Don ang una at tangi niyang maningibig? At ito ang nakita ni Chitong: ang tulong at silbi ng isang katulad ni Bessie para makaraos/mairaos ng kapwa (ang kanyang lolo) ang gabi, ang siyang ‘ilaw’ o puso para sa sarili niyang pakikipag-kapwa. Kaya ipagpapatuloy niya ang pagpa-pari. Noon pa, nakita na ito, at naintindihan, ng kanyang ina at tiya (maging ng kanyang lola, kaya ‘hinayaan’ ang ‘mga babae’ ng kanyang hari sa kanilang palasyo – pinagaan ang kanyang buhay sa kanilang ‘division of labor’).

Interesante ang siko-analisis na pagbasa sa paglikha ni Joaquin sa/ng kanyang mga tauhan, pagdisenyo ng naratibo, paggamit sa/ng wika. Ito ang masasabi ko sa ngayon: naniniwala si Joaquin sa teorya ng ebolusyon.

Makikita rin natin ito sa dulo ng dula, saan sa isang formalistikong anyo at pagbasa, ang bahagi saan sinusuma ng manunulat ang kanyang tesis; poetika at politika – visyon: namatay ang ama. Isa itong hindi maiwasan at maipagpalibang pangyayari. Sa ebolusyon ng buhay at panahon, ito ang nagmamarka ng bagong simula para sa kanyang mga naiwan. Sa pagkilala, pagtanggap, pagpapatawad, makikitil ang lubid na nagtatali sa atin sa nakaraan.

Kailangang maputol ang lubid, lalo na kung opresibo ito.

Nagsara ang dula, nagdilim ang entablado, matapos makapasok ang dalawang trabahador para magsira sa mahabang mesa ni Zacarias Monzon.

Bukas, ang anibersaryo ng EDSA People Power ’86. Patuloy nating sirain ang mahabang mesa sa ating lipunan saan Sila-Sila (alam natin kung sino sila) lamang ang nagpapakasarap sa ating buwis.

Mga alas nga nagapakita kang mauti nga pagdisinyo ni Joseph Feher (1908-1987) halin sa “Fragments of Hawaii’s History Playing Cards” nga gin-imprenta kang 1984. Ang dumaan nga mga baraha amun nasapwan sa sangka flea market kag ginbaydan kang $2. (Litrato ni Camille Lachica)

Nenen Geremia-Lachica/Bag-ong Bahit

Bilang pagsakay sa komersyalismo kang Valentine’s Day kag kuno abi pagpakita kang pagpalangga kang Netflix sa mga suki nga manoglantaw, tingub nga ginpaguwa ang Season 2 kato nga semana. Ano gid dya ang “House of Cards” haw nga suno sa balita pati si Presidente Obama kuno nagpulaw-bugtaw man ka lantaw? Kon nagaplano ikaw nga mag-umpisa ka lantaw, indi run lang magpadayon ka basa kang akun ginasulat nga dya. Wara ako ti tuyo nga mag-amot sa imo pagkakulang-turog pagkasunod nga adlaw kag indi ako gusto nga mabuhinan ang imo kalangkag.

Parte sa ano ang istorya? Kagarukan sa politika, pagkahangol-hangol sa gahum ka pinili nga mga opisyal sa Capitol Hill kang America. Ang mga nagapungko sa gahum kag ang may ambisyon nga mag-agaw kang gahum tanan may ginakaptan nga mga baraha. Makawiwili kon paano ang andang pagsipal, san-o taguon ukon ipaguwa ang alas nga andang ginakaptan agud magdaug sa sipal kang pagginahum, bukut lamang sa pulitika kundi pati sa pangabuhi bilang mag-asawa ukon mag-abyan.

Ang makaharawat-hawat nga mga hitabo nga nagapakita kang aksyon kag reaksyon ka mga karakter sa pagpangapin kang anang bentaha naghalin tanan sa bungang-isip kang sangka screenwriter/playwright nga si Beau Willimon.

Angayan kag bakud ang pagpili kay Kevin Spacey bilang Francis Underwood, ang lider kang house majority ukon ang “whip”. “Manoglatigo” gid man sa mga katapu kang anang partido, mapa-huud na ang nagaindi kag mapa-indi na ang nagahuud. Ginapatigayon ni Underwood ang mapino nga mga pagbinutig kag pagbarabaliskad ka mga sugid nga tanan ginasuportahan man kang anang asawa. Ang andang handum amo ang mangin presidente kang ginakabig sa gihapon nga pinakagamhanan nga pungsod sa bilog nga kalibutan. Sampat gid si Robin Wright bilang maambung kag ambisyosa nga Claire Underwood.

Angay kang premyado nga serye, “Breaking Bad” sa AMC, ang House of Cards nagasaulog kang kadulum kag kalainan sa kalibutan. Si Walter White nga sangka mabuut nga maestro sa Chemistry nangin kusinero kang cocaine para may garastuhon sa pagpabulong kang anang kanser kag masalbar na ang anang pamilya sa tuman nga garastuhon. Si Frank Underwood wara it balatian nga kanser kundi tuman lang nga kadalok sa gahum. Pareho nga sagad sanda maglusot sa sitwasyon bisan nga daw nabutang run sa ital-ital kag rapit madakpan ukon mahublasan ang andang mga kabutigan. Si Walter nagabutig man pero nagadangup pirmi sa pagpinsar ka anang pamilya. Si Francis Underwood wara’t ginadangpan kundi ang anang nagairislub-islub nga nga butig agud ibutang sa ibabaw ang anang kaugalingun.

Tanhaga nga sa ginapakita nga pagkaitum, pagkagarok, pagkahigku kang kalibutan pamulitika, tapat run gid gani nga nahaylo kag nakunyag ang mga manoglantaw sa pagbantay, pagtugro ka andang interpretasyon kag pagpakut kon ano ang sunod nga matabo. Ayhan tungud ang istorya nag-igu gid kang matuod. Gani ang nagalantaw nagaugut, nangil-ad sa mga kagarukan nga ginapakita pero nagahulat man kon bala may kasulhayan ang mga nabiktima.

Ayhan tungud man sa kampyon nga mga aktor, sa eksperto nga pagpasunod ka mga hitabo kag sa mahagpok nga mga harambalun kag pagsinabtanay nga nangin makakawiwili gid ang serye. Pinasahi ang estilo nga gingamit sa pagtubang kag paghambal ni Frank Underwood sa manoglantaw nga masami nagalibak kang anang kaimaw sa eksena.

Bukut sara kundi duro ang mga alas nga ginakaptan kang dya’ng serye, gani bukut katingalahan kon kapira magdaug ka mga premyo sa telebisyon kag kapira ginlawag bilang manogdaug sa nagkalain-lain nga mga kategoriya umpisa kang una nga pagpaguwa. Ang kontrata ka manunulat hasta darwa lang ka season. Maan lang, basi nagapulaw-bugtaw run kadya ang production crew para sa ikatlo nga kasugpon.

I will praise You, for I am fearfully and wonderfully made. Psalm 139:14

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Sobra 33 anyos run nga nagligad kang ginbungguan ako ka kotse. Ang kabuhi ko kadya rugya sa Maine amo ang akun ginakabig nga ikarwa nga kabuhi. Nabasa n’yo run sa mga nagligad ko nga blog ang natabo kanakun kag ang nangin epekto na kadya. Isara rugya, kag labi sa tanan, ang pagka-diskubre nga matuod may Dios nga nagapalangga kanatun.

Hasta kadya, sa adlaw-adlaw ko nga pagkabuhi, ang epekto katung aksidente. Duro nga beses diin makabuong ako ka pinggan, baso kag iba pa nga bagay nga akun makaptan. Rian buong gid kag indi mapuslan. Indi parehas kang akun nadura nga paa nga nabari, nga gintuga kang Dios, kag may pinasahi nga kinaiya, amo nga naggamit ko liwan. Bisan nabuhayan balik, nakapanaw gihapon liwan ako kag sa pagpalangga kang akun mga ginikanan kag mga abyan kag pagsarig sa Dios, nagbalik ang akun memorya. Bangud parehas sa nasulat sa Salmo, kita “fearfully and wonderfully made.” Bangud rugya, ang akun tagipusuon puno kang pagdayaw (Psalm 139:14).

Kun kis-a nga nasamadan kita ukun indi natun gusto ang atun lawas, parehas abi nagmal-am run ukun nagbuy-unan ukun nagraw-ay, pensarun natun nga ang atun lawas enggrande nga desinyo kang Dios. I-sentro natun ang atun atensyon sa hambal kang Ginuo, nga kita ginapalangga na kag ginadayaw. Gani sa amo nga bagay, andaman natun ang atun lawas bangud rugyan si Hesus, templo sa atun lawas. Ang atun kasakit, kasakit na man. Amo man ang kalipay.

Ang akun pangamuyo: Amay sa langit, buligi kami tanan sa pagturuk, pag-isip kag paghambal sa sulod ka mga oras kang amun pagkabuhi nga nagapasalamat kag nagadayaw sa imo desinyo. Patawara kami sa amun mga kakulangan kag tudlui kami nga makita Ikaw sa kada sirkumstasiya. Dayawun ang Dios nga Manugtuga kag Makagagahum, sa ngaran ni Hesu Kristo nga amun Ginuo, ang Bantug nga Manugbulong kag ang Balaan nga Espiritu nga magapabilin sa pag-ili-ili kanamun. Amen.

First published at IloiloMetropolitanTimes

http://www.amazon.com

Pangga Gen /Grasya sa Isang Tasa ng Tsaa

Wicked (2003 Original Broadway Cast): The Untold Story of the Witches of Oz

I have neither read the book by Winnie Holzman nor Gregory Maquire’s novel Wicked: The Life and Times of the Wicked Witch of the West (1995) that inspired the production of this musical. I have watched this musical though last Sunday, February 23, at the Main Theater of the Cultural Center of the Philippines with its Australian and New Zealander performers. As expected, I was entertained and reminded once again that as an artist, it is your devotion to your craft that makes it special. Devotion being the time and energy and attention spent in perfecting details that in the end, like a jigsaw puzzle, everything will fit together in an organic and fluid manner. Thus, its beauty and power – joy, especially to its intended reader and/or viewer.

It was a smooth, fast-paced production. The lights and music, the production design, the costume, and the actors in their magnificent character portrayals and singing were enchanting. The Emerald City glowed; the stage smoked, blinked, roared.

No wonder Filipinos love this musical; those who can afford it, of course. As for me, it was a free Parterre box ticket, the area reserved for the President of the Philippines and his company, that according to the artist community, he has not occupied since. Well, I am a taxpayer; not bothered at all receiving complimentary ticket. I patronize local productions and pay for it.

You can google the synopsis and other details about the musical. There are countless reviews on it online too. So let me talk instead about the pleasure of watching musical. My own pleasure, of course: I can only be subjective and testimonial here. But we know music, in general, alters our mood. That is an established fact. Neuroscience has explained this already. One good book I enjoyed is Daniel Levitin’s This is Your Brain On Music: The Science of Human Obsession (2006).

I love musical because it gives me a certain ‘high.’ You know what I mean, the activation of one or two of our happiness hormones. At one point, if not often, I’m sure you experience this too: from running a marathon, playing sports, climbing a mountain, smelling your favorite perfume or food, shopping designer clothes, having mind-blowing sex either with your loved one or a stranger – the list goes on. Sitting there from Act 1 to Act 2, my mind and body relaxed: I was soothed. This WICKED, a testament of imagination, talent, and hard work: I rose from my procrastination blamed to mercury regtrograde. I felt alive from revulsion when Doctor Dillamond, a Goat and the only Animal Professor in Shiz University (the school of wizardy) lose his power of speech and was thrown out into obsolence. My though balloons were the Cyber Crime Law, the 1986 EDSA Revolution Anniversary, the revolution in Ukraine, the ever-growing commercialization of the Philippine education especially in the tertiary level, Harry Potter, Lord of the Rings, Game of Thrones, Hinilawod, the enduring theme of West-North conflict, the subversive and transcendental elements in this musical, the competitive Filipino talents: that night in May 2012 when I watched Phantom of the Opera in New York City, and the next day, an off-Broadway play I now can’t recall
I got bored and kept thinking of how good – better even – our actors are in the Repertory Philippines and Tanghalang Pilipino.

This is my kind of “high:” the moment of being in a bubble courtesy of the power of reference. I was watching WICKED onstage and in my mind, the classics, the masterpieces, the best in our popular literature and culture, in the contemporary. No work of art exists in a vacuum.

Thus, I came out of CCP with a renewed sense in our task to produce during this time when it is easier to just consume. Similar to the theme of “For Good,” to produce the best, we need to consume the best. I’m glad we got WICKED.

Mensahe sa Marso
(kay T’yay Minda)

mabatian ko ang imo pirisnguon
sa mga linya ka barasahun –
nagabuyangyang kang kamatuoran
nga imo kag kang iba pa natirawan.
daw ngutngut ka lagub,
pin-ut ka dughan kag hapdi ka taguangkan.

Halin sa IOS7 Wallpaper.

Una nga nabalhag katung 1998 sa SALATAN, antolohiya kang mga binalaybay sa Kinaray-a nga gin-edit ni Jose Edison C. Tondares para sa Paranubliun-Antique, sangka sosyo-kultural nga NGO sa Antique katung dekada 90 hasta tunga-tunga kang 2000. Gintigayon kang Paranubliun-Antique ang duro nga mga lihuk sa pagtipon,paggamit, kag pagduso kang Kinaray-a nga pulong kag kultura sa nagkalain-lain nga porma parehas kang pagsulat kag pagpinta, amo man sa teatro kag musika. Sa gin-isponsor na kadya nga Una nga Paindis-Indis sa Pagsulat sa Kinaray-a, nangin Tagdaug dyang binalaybay.

Duro gid nga salamat sa Paranubliun-Antique kag sa University of San Agustin sa Iloilo.

_____________________________
Mabuhay ang Kababaihan! Mabuhay ang Kalalakihan nga nagapalangga kag nagarespeto sa kababaihan!
Ang mga kinamatarung kang kababaihan, mga kinamatarung natun tanan bilang tawo.

Nagapati takun sa pagbuliganay kang babayi kag lalaki, ilabi na kadyang panahon kang climate change kag mga kalamidad, bag-o nga mga giyera, mga nagaturuhaw nga balatian, kakulangan kang pagkaun kag pagmahal kang mga baraklun nga nagapataas kang divisyon sa tunga kang manggaranun kag imol, pagdasig kang tanan bangud sa bag-o nga mga teknolohiya kag ang amat-amat nga pag-ilis sa tawo kang mga robot, apps, kag drone.

Pero klaro man kanakun nga matuod gihapon dyang domestic violence nga ginalaragway kang binalaybay. Padayon dya nagakatabo sa adlaw-adlaw nga tanan sa sulud kang mga panimalay sa atun baryo, sa bilog nga pungsod, kag sa nari-sari nga bahin kang kalibutan. Amo nga ang padayon man nga pagkinahanglan sa pagpakigbato kontra rugya nga nagaumpisa sa edukasyon kang babaye, amo man kang lalaki (hay biktima man sanda kang maka-lalaki nga pagpabahul, halimbawa, dara kang kultura kag relihiyon kag nakaandan nga pamensarun kag pagginawi).

Sa amo nga bagay, importante dyang pagsaulog kang Marso 8: atun pagkomitar sa wara it katapusan nga giyera sa mga pwersa nga padayon nagapasampukanay sa mga babayi kag lalaki.

May Introduksiyon ni MERLIE ALUNAN /May aman nga mga binalaybay nga ginlubad sa Sinibwano/Ginbalhag kang University of San Agustin: Iloilo City, 2014

Pangga Gen/taga-uma@manila

Ginahayaw kang koleksyon ang binalaybay bilang taboan kang mga mito, pilosopiya, siyensya, kag literatura. Salamat nga may sangka Kataw kita nga Prinsesa sa Kinaray-a. Imawan natun tana, tabuon sa mga lugar kag panahon kang pagpamulak kag pagkalaya kang paghigugma, sa mga pinanid ka anang mga libro.

_____________________
Para dugang makilala si J.I.E.Teodoro, bisitaha ang http://www.jietedoro.blogspot.com.

Nangin madinalag-un dyang sangka adlaw nga kahiwatan nga gintigayon ni Dr. Isidoro M. Cruz, Dean kang College of Arts and Sciences kang University of San Agustin kag ang bag-o nga coordinator kang Western Visayas sa National Committee on Literary Arts kang National Commission for Culture and the Arts (NCCA). Ginbuslan na si Dr. Elsie M. Coscolluela kang University of St. La Salle sa Bacolod.

‘Teaching Regional Literature’

‘Alimango sa Bakhawan’ ni Michael Q. Orquejo. Sangka flash animation sa Kinaray-a nga may lubad sa Ingles. Sangka produksyon kang Balay Sugidanun.

May Introduksiyon ni MERLIE ALUNAN /May aman nga mga binalaybay nga ginlubad sa Sinibwano/Ginbalhag kang University of San Agustin: Iloilo City, 2014

John Iremil E. Teodoro

Mga partisipante. Ikarwa sa unahan, si Dean Isidoro M. Cruz.

Apat ka henerasyon kang mga manunulat sa Panay. Sa likod: Sir Gibraltar, Rey Salem, Alice Tan Gonzales, Ma. Luisa Defante Gibraltar, Gil Montinola. Gapungko: Gen Asenjo, Sir Leoncio Deriada. Sa Unahan: Early Sol Gadong, Noel de Leon.

Nakaimaw man natun ang iban pa nga mga manunulat kang rehiyon parehas nanday Norman Darap, Jesus Insilada, kag Agnes Espano.

Kang hapon, nagpadayon ang training seminar sa presentasyon sa pagtudlo sa Filipino ni Prof. Teodoro. Ginpakilala na ang sangka estratehiya kang pagbasa nga ginatawag eko-kritisismo. Ginsundan dya ni Dr. Isidoro Cruz sa pagtudlo sa Ingles, partikular sa paggamit kang metodo nga deconstruction.

Libre ang training seminar. Sobra 80 ang nag-abot nga mga partisipante halin sa nagkalain-lain nga eskwelahan sa syudad kag probinsya kang Iloilo. Nakabaton sanda kang kit kang sertipiko.